Gen Z với đàn Nhị trong âm nhạc đương đại

Tiết mục Xẩm Hà Nội do ca sĩ Hà Myo và nghệ sĩ đàn Nhị Dũng Trần biểu diễn

Trong bức tranh âm nhạc Việt Nam đương đại, những nhạc cụ dân tộc truyền thống đang dần có được “chỗ đứng” mới trong lòng công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Nếu như những năm trước đây, giới trẻ chỉ say mê Rap, Rock được phối với nhạc cụ phương Tây thì giờ đây đàn Nhị - loại nhạc cụ truyền thống của người Việt lại được các bạn trẻ yêu thích và tìm đến. Sự khác biệt ở loại nhạc cụ truyền thống này đó là tuy chỉ có hai dây nhưng với sự tài tình và khéo léo của người nghệ sĩ đã tạo ra những cung bậc âm sắc khi lên bổng, lúc xuống trầm, giàu tính biểu cảm, đánh thức và chạm vào mỗi trái tim của người nghe. Thông thường, đàn Nhị được biên chế trong phường nhạc cổ truyền và dàn nhạc truyền thống trong Chèo, Xẩm, Chầu văn, đặc biệt hơn nữa là ở phường bát âm cũng không thể thiếu vắng nó. Trong xã hội hiện nay đàn Nhị đang bước ra khỏi khuôn khổ biên chế của dàn nhạc truyền thống phục vụ nghi lễ hoặc sân khấu cổ truyền để cùng hòa vào dòng chảy âm nhạc đương đại. Ở đó giới trẻ đã khéo léo sử dụng những thanh âm của đàn Nhị trong sáng tác và biểu diễn một cách đầy sáng tạo. Đặc biệt, với thế hệ Gen Z, những người sinh ra trong kỷ nguyên số, đàn Nhị đã và đang được thế hệ này đón nhận và đưa vào biểu diễn, bước đầu cũng tạo được nhiều dấu ấn quan trọng.

Đàn Nhị vốn gắn liền với âm nhạc dân gian Bắc Bộ, nó được biên chế trong các dàn nhạc dân gian và còn được coi như “linh hồn” của nhiều nhạc khí thuộc bộ dây. Thanh âm của đàn Nhị mang đặc trưng trong sáng, mềm mại, tính biểu cảm phong phú. Âm vực rộng hơn hai quãng tám và có thể thay đổi sắc thái bằng cách điều chỉnh độ vang của bầu nhị, tạo âm thanh trầm ấm hoặc mạnh mẽ phụ thuộc vào kỹ thuật của người chơi. Tuy chỉ có 2 dây nhưng âm thanh của nó khá đa dạng do đó truyền tải được nhiều cung bậc cảm xúc, từ sâu lắng đến sinh động, từ mơ hồ đến rộn ràng, đôi khi nó thể hiện được cảm xúc buồn vắng, sâu lắng trong tâm trạng người nghe. Tùy vào mỗi bản nhạc, bối cảnh, không gian mà đàn Nhị như nói thay được tiếng lòng người chơi, người nghe. Đây là một trong những giá trị đặc sắc của nhạc cụ truyền thống, nó gắn bó thân thiết và gần gũi với đời sống người nông dân, đặc biệt là không gian làng quê. Vì thế mà khi kết thúc nghi lễ vòng đời của con người, ta vẫn thấy trong phường nhạc bát âm khi tấu lên những bản nhạc tiễn linh hồn người khuất về thế giới bên kia không thể thiếu tiếng đàn Nhị.

Trong vài thập kỷ gần đây đàn Nhị được công chúng đón nhận bởi nó đang vững vàng bước ra khỏi không gian sân khấu truyền thống và mang đến cho người yêu nhạc những “món ngon” xưa nay chưa từng có. Điều này chứng tỏ sự sáng tạo của một số nghệ sĩ khi đưa nhạc truyền thống lên sân khấu đương đại trong đó có đàn Nhị. Họ đưa Nhị vào các bản phối đương đại từ Jazz, Pop, World music cho đến EDM. Chính sự cách tân này đã mở ra cánh cửa mới cho nhạc cụ truyền thống, đưa âm thanh của đàn Nhị đến gần hơn với khán giả trẻ. Điều bất ngờ ở chỗ Gen Z đã tiếp cận và linh hoạt khi khai thác giá trị của cây đàn Nhị vào sáng tác và biểu diễn. Mặc dù họ lớn lên cùng Internet và mạng xã hội, vốn quen với những giai điệu Rap, K-pop hay Hip-hop thế nhưng chính sự khát khao khám phá cái mới ở nhạc cụ truyền thống nên họ đưa được nhạc cụ truyền thống trong đó có đàn Nhị lên sân khấu đương đại và chinh phục được rất nhiều khán giả trẻ yêu nhạc. Đây là minh chứng về sức sống của âm nhạc truyền thống trong xã hội đương đại.

1. Nghệ sĩ Xẩm Mai Tuyết Hoa
2. NSƯT Thùy Anh phiêu cùng cây đàn Nhị

Hiện nay, trên các nền tảng mạng xã hội như Tiktok, YouTube … dễ dàng bắt gặp những clip cover nhạc trẻ bằng đàn Nhị, hoặc những bản mashup độc đáo giữa EDM và nhạc cụ dân tộc. Nhiều giai điệu quen thuộc khi vang lên qua tiếng đàn Nhị tạo cảm giác khác lạ nhưng tạo được sức hút với nhiều bạn trẻ. Các nghệ sĩ trẻ được nhiều người yêu nhạc truyền thống biết đến như Nguyễn Thế Anh, Nguyễn Đình Đức, Lê Hồng Phong, Lê Doãn Thái Bình - họ gắn bó với cây đàn Nhị và họ có ước nguyện đưa đàn Nhị lên tầm cao mới.

Gần đây, ca sĩ Hà Myo được truyền thông và công chúng chú ý khi kết hợp Xẩm với dòng nhạc EDM. Trong các dự án âm nhạc được chia sẻ rộng rãi trên nền tảng trực tuyến, đàn Nhị như một “sợi dây kết nối” giữa chất mộc mạc của Xẩm và nhịp điệu sôi động của điện tử, tạo nên một diện mạo mới cho âm nhạc dân gian trong mắt giới trẻ. Trên phương diện nào đó Hà Myo mang đến một tinh thần mới, trẻ trung và sôi động cho âm nhạc dân gian với khao khát cháy bỏng góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa của dân tộc.

Sự góp mặt của đàn Nhị trong các dàn nhạc quy mô lớn trên một số sân khấu nghệ thuật đương đại, lễ hội đường phố, festival âm nhạc đã minh chứng rằng nhạc cụ dân tộc nói chung, đàn Nhị nói riêng không hề cũ hay ít người quan tâm. Ngược lại, chính sự xuất hiện và phong cách phối mới của nhạc sĩ giúp cho đàn Nhị hòa nhập với âm nhạc trẻ thậm chí làm nổi bật đặc trưng vốn có của nó trong dàn nhạc. Giờ đây, đàn Nhị có thể song hành cùng guitar điện trong một bản Rock Ballad, hay hòa quyện cùng beat EDM để tạo hiệu ứng mới lạ có phần bất ngờ. Điều đó không chỉ chứng minh tính linh hoạt của nhạc cụ, mà còn cho thấy sức sống bền bỉ của văn hóa truyền thống khi người nghệ sĩ khéo léo đưa nó vào kết hợp cùng các nhạc cụ có nguồn gốc phương Tây.

Nghệ sĩ Thế Anh

Dưới góc độ bảo tồn và phát huy giá trị của nhạc cụ truyền thống thì cần phải làm gì để nhạc cụ dân tộc không chỉ phát huy được giá trị vốn có mà còn nâng tầm lên một vị trí cao hơn? Mỗi nhạc cụ truyền thống của dân tộc nói chung, đàn Nhị nói riêng không chỉ mang giá trị tinh thần mà còn chứa đựng giá trị nhất định vì chúng đã và đang tồn tại theo hành trình lịch sử của đất nước. Nhờ sự gắn bó đó mà nó được ví như sứ giả văn hóa của Việt Nam để quảng bá và đưa văn hóa Việt Nam đến với bạn bè năm châu. Thời gian qua, trên những sân khấu biểu diễn lớn, nhạc cụ dân tộc đã chiếm một vị trí quan trọng, cùng với những nghệ sĩ, các loại nhạc cụ luôn được tỏa sáng trên sân khấu. Hơn thế, tại các chương trình biểu diễn nghệ thuật phục vụ công tác đối ngoại, các nguyên thủ quốc gia, đoàn khách quốc tế đến thăm và làm việc với Chính phủ Việt Nam, nhạc cụ dân tộc đã đem đến cho bạn bè quốc tế những trải nghiệm về âm nhạc rất thú vị. Có thể nói, đàn Nhị đang có một cuộc sống mới trong lòng công chúng yêu nhạc nói chung, lớp công chúng trẻ - Gen Z nói riêng.

Đối với thế hệ Gen Z, thanh âm của đàn Nhị không chỉ là tiếng vọng từ truyền thống mà còn là chất liệu để họ sáng tạo nhưng vẫn mang đậm bản sắc văn hóa. Trong bối cảnh hiện nay khi mà chúng ta sống trong một thế giới phẳng cần phải có một chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị các nhạc cụ truyền thống. Điều đầu tiên có lẽ cần có các chính sách mang tính đột phá liên quan đến đào tạo và đãi ngộ nhân tài đặc biệt là các nghệ sĩ được đào tạo bài bản về nhạc cụ truyền thống. Nhưng trước hết nên đưa giáo dục âm nhạc truyền thống vào trường học và trở thành môn học chính khóa. Bên cạnh đó cần thực hiện như lời Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhấn mạnh tại buổi làm việc với Bộ Giáo dục và Đào tạo rằng: “Dạy nhạc thì mời luôn ca sĩ, mời luôn những nghệ sĩ giỏi dạy cho các cháu”. Đó không chỉ là lời gợi mở mà là một chỉ đạo đổi mới trong ngành Giáo dục. Làm được như vậy vừa giữ được giá trị của âm nhạc truyền thống vừa khơi dậy lòng yêu nhạc cụ cổ truyền của thế hệ trẻ.