Cá Xác sọc còn có tên gọi khác là cá Sát sọc, cá Tra xiêm, cá Sóc bụng... Đây là loài cá da trơn sống ở môi trường nước ngọt, tầng mặt và đáy của thủy vực. Cá có thân hình dẹt, không co duỗi được, râu cằm ngắn, mắt to, phần trán giữa hai mắt cong lồi. Con nhỏ nhất bằng hai lóng tay, con lớn nhất tầm 400 gram. Tuy giống cá Lăng hơn nhưng cá đó có râu dài, bụng không có sọc và thịt không béo bằng cá Xác sọc.
Cá Xác sọc sống theo đàn, với số lượng lên đến hàng triệu con. Chúng cư ngụ nhiều nhất ở thác Khone (tỉnh Champasak, Lào). Từ tháng 4 đến tháng 6, loài cá này sẽ vượt thác Khone ở khu vực biên giới Lào - Campuchia, rồi vào Campuchia đẻ trứng và sinh sản. Chúng tiếp tục theo dòng sông Mê Kông vào khu vực Tây Nam Bộ của Việt Nam mà quần hội. Tháng 9 âm lịch hằng năm, mùa nước nổi, cũng là lúc cá Xác sóc trưởng thành.
Loài cá này có quanh năm nhưng xuất hiện nhiều nhất vẫn là vào tháng 9 cho đến tháng 3 âm lịch năm sau. Hiện nay, vài địa phương đã thử nghiệm nuôi cá này vì có giá trị kinh tế. Cá Xác sọc rất háu ăn, đôi khi đói quá chúng bạo gan kéo sát bờ ăn tấm cám, tro gạo người ta đổ dưới sông. Mồi bén của cá Xác sọc gồm trùn đỏ, dế trũi ủ, cá linh ủ... Dân cần thủ cứ móc mồi vào lưỡi câu thả xuống nước, cá dù xa bờ chừng chục mét vẫn đánh hơi bơi tới liền. Cá háu ăn nhưng nhấp câu từ từ, nó rỉa mồi từng miếng một cách nhẹ nhàng chứ không ghì mồi thô bạo như cá Lăng, cá Vồ, cá Hú... Kéo cá lên phải bắt cho nhanh không thì cá nhảy soi sói vướng ngạnh đâm trúng tay là nhức. Cá tuy nhỏ nhưng ngạnh đâm phải nhức thấu xương, mấy ngày mới khỏi.
Mồi bén của cá Xác sọc là gián. Vào mùa nước lên tháng Tám, tháng Chín, một số người dân quê miền Tây thường câu hai loại cá này bằng mồi con gián. Người ta chọn những bến sông nào êm, ngồi nơi mũi xuồng, tay trái cầm cái miểng vùa có đục lỗ nhỏ múc đầy nước cho nó chảy xuống mặt nước, tay mặt cầm cần câu móc mồi con gián thả ngầm trong nước. Cá nghe tiếng nước chảy từ nơi gần nào đó rồi xúm nhau lội lại chỗ có nước xao động kiếm ăn, khi gặp lưỡi câu có mồi gián là chúng đớp ngay không cần do dự.
Cá Xác sọc dù nhỏ nhưng thịt rất béo, thơm, mềm nên dễ chế biến lại nhanh gọn. Sau khi sơ chế cá, ta có thể làm được nhiều món ăn ngon: kho tiêu, nấu canh chua, nhúng mẻ, chiên bột… Đặc biệt là món kho, rất hợp cho một bữa cơm quê ấm cúng bên gia đình. Cá Xác sọc khi kho, mỡ cá tứa ra vàng ươm, béo ngậy, thơm lừng. Hiện nay, loài cá này không còn là món ăn dân dã mà đã có mặt trong thực đơn nhiều quán ăn, nhà hàng.
NGUYỄN THANH VŨ
Nguồn: Tạp chí VHNT số 588, tháng 11-2024