Diễn đàn văn hóa > Ý kiến trao đổi

Đô thị hóa, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang diễn ra mạnh mẽ và tác động đến mọi mặt đời sống xã hội, nhất là ở các đô thị, các thành phố lớn. Quá trình này đã làm tăng thêm tính đa dạng và phức tạp của các tỉnh, thành. Các không gian công cộng ngày càng được xây dựng nhiều và mở rộng. Không chỉ có vậy, cộng đồng dân cư tập trung ở các đô thị, các thành phố cũng ngày một đông. Môi trường văn hóa nơi công cộng vốn phù hợp với đời sống những năm tháng của TK XX trở về trước, dường như đã trở nên không còn phù hợp với đô thị hiện đại, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của các đô thị, các tỉnh, thành phố.

Hội nghị Văn hóa toàn quốc diễn ra tại Thủ đô Hà Nội (24-11-2021) là một sự kiện văn hóa lớn của đất nước trong bối cảnh đại dịch COVID-19, được coi là một “Hội nghị Diên Hồng về văn hóa” của TK XXI. Bài phát biểu chỉ đạo hội nghị của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, các ý kiến của Lãnh đạo Đảng, Nhà nước và các đại biểu tham dự Hội nghị tập trung vào một chủ đề quan trọng: “Văn hóa là hồn cốt của Dân tộc”, “nói lên bản sắc của Dân tộc”, “Văn hóa còn thì Dân tộc còn” (1). Chủ thể của văn hóa là con người. Vì thế, nhận thức của không riêng người nào làm công tác văn học nghệ thuật - trước hết và cần thiết hướng đến con người khi bàn về văn hóa. Văn hào Nga M. Gorki đã viết: “Con Người! Hai tiếng ấy vang lên tự hào biết bao!”. Nếu nói có một thứ “tài nguyên văn hóa”, thì con người chính là “tài nguyên của tài nguyên” của bất kỳ quốc gia, dân tộc nào trên thế giới từ xưa tới nay.

Con người, nguồn nhân lực và văn hóa là một đề tài kép, nếu chúng ta đọc kỹ Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng và bài viết của GS, TS. Nguyễn Phú Trọng, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam được công bố sau Đại hội (1). Nhìn nhận một cách tổng thể hệ thống đề tài: Con người, nguồn lực về văn hóa đã được nhiều nhà khoa học, các ngành: nhân học, xã hội học, tâm lý học, văn hóa học khảo chứng, biện giải, đánh giá về mặt học thuật và thực tiễn đời sống, một cách tương đối có hệ thống kể từ Đại hội Đảng IX trở đi.

Khoảng 20 năm trở lại đây, hoạt động văn hóa ở các cơ sở tín ngưỡng có nhiều thay đổi, bắt nguồn từ quá trình phát triển kinh tế - xã hội, phong trào phục hồi các sinh hoạt văn hóa truyền thống nở rộ ở nhiều nơi đã khiến cho hoạt động văn hóa trong các cơ sở tín ngưỡng đa dạng, phong phú nhưng cũng trở nên ngày càng phức tạp. Trong bối cảnh kinh tế, xã hội biến đổi ngày càng mạnh mẽ, bên cạnh những mặt tích cực, đã xuất hiện việc phát triển tự phát, lệch chuẩn trong các hoạt động tại một số cơ sở tín ngưỡng, lợi dụng tín ngưỡng để vi phạm pháp luật. Vì vậy, việc nghiên cứu tìm ra những giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý đối với các hoạt động văn hóa tại các cơ sở tín ngưỡng là rất cần thiết.

Phát triển văn hóa và quản lý văn hóa là chủ đề được giới nghiên cứu và các nhà quản lý ở Việt Nam quan tâm bàn luận trong những năm vừa qua. Trước những biến đổi nhanh chóng, phức tạp, khó lường của thế giới hiện nay, vấn đề quản lý văn hóa nhằm thúc đẩy sự phát triển văn hóa hướng tới mục tiêu phát triển bền vững con người và xã hội càng được chú trọng. Tuy nhiên, một câu hỏi đặt ra là có hay không một mô hình quản lý văn hóa phù hợp ở Việt Nam hiện nay trên cả hai phương diện: nhận thức và thực tiễn

Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa, coi văn hóa vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển kinh tế - xã hội. Người dân vừa là chủ thể, vừa là đối tượng thụ hưởng văn hóa, nhiều công trình văn hóa đã ra đời từ cấp trung ương đến cấp cơ sở, trong đó đặc biệt quan tâm tới việc đầu tư xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa. Cùng với sự quan tâm chỉ đạo, lãnh đạo của cấp ủy Đảng chính quyền và sự đồng tình ủng hộ của toàn thể quần chúng nhân dân, các thiết chế văn hóa ở nước ta hiện nay ngày càng phát triển về bề rộng lẫn chiều sâu.

Về cơ bản và tổng thể, Dự thảo Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 đã xác định và vạch ra những kế hoạch hành động không chỉ trong một thập kỷ mà còn là tiền đề cho những năm sau này.

Mục tiêu chung trong Dự thảo Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 được xác định là “Khơi dậy khát vọng cống hiến vì Tổ quốc, phát huy mạnh mẽ giá trị văn hóa và con người Việt Nam, từng bước xây dựng văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và hội nhập quốc tế” (1). Câu hỏi đặt ra là: Di sản văn hóa (DSVH) cần được bảo tồn như thế nào để có thể góp phần thực hiện mục tiêu chung đó? Theo tôi, trước hết phải hiểu thấu đáo và nhận diện đầy đủ đối tượng cần được bảo tồn và phát huy, trong đó có nội hàm của khái niệm DSVH. Thứ nữa là cần liên tục bổ sung và hoàn thiện khung pháp lý với tư cách là công cụ quan trọng để điều chỉnh hành vi, thái độ ứng xử của các tầng lớp cư dân trong xã hội đối với các đối tượng cần được bảo tồn. Và cuối cùng là xây dựng các quy hoạch, kế hoạch, dự án có chất lượng làm cơ sở khoa học huy động các nguồn lực xã hội cho các hoạt động bảo tồn DSVH.

Lễ hội ăn trâu được coi là một điểm nhấn trong đời sống tinh thần của tộc người Gia rai nói riêng và các dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên nói chung. Nó thể hiện rõ nét tính cố kết cộng đồng, khát vọng hướng đến những giá trị nhân văn sâu sắc, được nhiều thế hệ của tộc người thực hành và trao truyền. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, do quá trình vận động nội tại của buôn làng hay do những tác động từ bên ngoài mà lễ hội ăn trâu truyền thống đã có những biến đổi nhất định về mặt hình thức thực hành nghi lễ, thậm chí bị lạm dụng hoặc biến tướng theo chiều hướng bạo lực, trở nên phản cảm và bị một bộ phận cộng đồng xã hội lên án. Điều đó đặt dấu hỏi cho các cơ quan chức năng về việc quản lý cũng như duy trì lễ hội như thế nào trong thời gian tới?

Là một người chiến sĩ hành động, khi nghiên cứu lý luận cách mạng để cải tạo thế giới, V.I.Lênin rất quan tâm đến lĩnh vực văn học nghệ thuật, coi đây là hoạt động tinh thần, gắn chặt với phương diện hiện thực của đời sống xã hội. Các ý kiến chỉ đạo của ông về văn học nghệ thuật hợp thành một hệ thống lý luận văn nghệ cách mạng phong phú. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, tìm hiểu quan điểm của V.I.Lênin về văn học nghệ thuật có ý nghĩa hết sức to lớn, là cơ sở để tiếp tục nhận thức đúng đắn và thực hiện thắng lợi nghị quyết của Đảng ta về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới.