Khi nhắc đến "Tiến quân ca" – bản hùng ca bất tử, Quốc ca thiêng liêng của đất Việt, trong lòng mỗi người dân lại hiện lên hình ảnh cố nhạc sĩ Văn Cao – người đã gửi cả trái tim mình vào từng nốt nhạc. Con trai của ông – Nhà thơ, họa sĩ Văn Thao – xúc động và tự hào mỗi khi kể về sự ra đời của "Tiến quân ca", cũng như những ca khúc khác mà cha mình đã sáng tác trong những năm tháng lịch sử.

Nhà thơ, họa sĩ Văn Thao vẫn nhớ như in những câu chuyện cha mình kể về cuộc đời, sự nghiệp âm nhạc, trong đó có khoảnh khắc đặc biệt khi sáng tác Tiến quân ca. Ông kể lại: Khi ấy, nhiệm vụ của cha tôi được giao là sáng tác một bài hát dành cho đội quân cách mạng của chúng ta. Lúc ấy, nhận nhiệm vụ từ ông Vũ Quý (Quyền Bí thư Ban cán sự Đảng Hà Nội) giao sáng tác một bài hát cho Mặt trận Việt Minh và đội quân cách mạng, nhạc sĩ Văn Cao xác định ca khúc phải ngắn gọn, súc tích, dễ hát như một hồi kèn xung trận.

Mấy ngày sau, ca khúc đã thành hình. Cuối tháng 10-1944, nhạc sĩ Văn Cao gặp lại ông Vũ Quý, nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi và hát lên cho hai người nghe. Giai điệu và lời ca đã khiến cả hai lặng đi vì xúc động. Ngay lập tức, ông Vũ Quý cho chép thành nhiều bản gửi lên chiến khu phổ biến, đồng thời đăng trên trang văn nghệ của số 2 báo Độc Lập…

“Ngày 17-8-1945, chính phủ Trần Trọng Kim tổ chức cuộc mít tinh của viên chức Hà Nội để phản đối Mặt trận Việt Minh. Thật bất ngờ trên ban công của Nhà hát, lá cờ đỏ sao vàng rất lớn được thả xuống. Một chiến sĩ Việt Minh giật micro rồi bắt nhịp cho cả đoàn người cùng hát vang bài Tiến quân ca. Bất ngờ hơn là toàn thể nhân dân đều thuộc cái bài hát đó và hát vang lên cả quảng trường. Đó là khoảnh khắc xúc động mà nhạc sĩ Văn Cao không bao giờ quên” – họa sĩ Văn Thao kể lại.

Ngày 19-8-1945, nhạc sĩ Văn Cao tiếp tục nhận nhiệm vụ tổ chức một đội Thiếu niên Tiền phong hát Tiến quân ca. Buổi sáng hôm ấy, tại cuộc mít tinh ở Hà Nội, trước khi chương trình bắt đầu, ông trực tiếp chỉ huy dàn hợp xướng thiếu niên cất vang giai điệu hùng tráng. Ngay sau đó, cuộc mít tinh được khéo léo chuyển thành cuộc tuần hành giành chính quyền - trở thành thắng lợi đầu tiên của Cách mạng Tháng Tám tại Thủ đô. Trong giờ khắc lịch sử ấy, Tiến quân ca đồng hành cùng đoàn quân cách mạng, vang lên như tiếng kèn xung trận, khơi dậy khí thế và niềm tin tất thắng...

Thật vinh dự lớn lao khi Tiến quân ca của nhạc sĩ Văn Cao được chính Chủ tịch Hồ Chí Minh lựa chọn làm Quốc ca và trực tiếp chỉnh sửa một số ca từ. Bài hát được chọn vì đã khắc họa trọn vẹn ý chí quật cường, khát vọng độc lập của dân tộc; giai điệu hùng tráng, súc tích, dễ thuộc, để mọi người dân Việt Nam – từ chiến sĩ nơi chiến hào đến người dân ở thôn xóm – đều có thể hòa giọng hát vang.

Từ căn gác nhỏ trên phố Mongrand, nay là phố Nguyễn Thượng Hiền (Hà Nội), những thanh âm đầu tiên của Tiến quân ca đã cất lên, vượt qua mọi ranh giới của thời gian, gắn liền với lịch sử. Giai điệu ấy đã thôi thúc lớp lớp người Việt chung sức, đồng lòng dưới ngọn cờ của Đảng, chiến đấu và chiến thắng kẻ thù, giành độc lập, tự do, thống nhất non sông; để hôm nay tiếp tục vang lên, tiếp sức cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Họa sĩ Văn Thao bồi hồi nhớ lại lời kể của cha khi sáng tác tác phẩm "Tiến quân ca" - Ảnh: Nguyễn Trung

“Khi ấy cha tôi không hề nghĩ mình đang viết một bản Quốc ca. Ông chỉ muốn dồn hết tâm huyết vào một khúc ca để cổ vũ tinh thần chiến đấu của người Việt trong những ngày tháng đất nước trải qua ách đô hộ của thực dân. Nhưng rồi, sức mạnh kỳ diệu của âm nhạc đã đưa Tiến quân ca vượt lên số phận của một bài hát, trở thành tiếng gọi thiêng liêng của non sông, vang vọng mãi trong trái tim hàng triệu người con đất Việt” – họa sĩ Văn Thao bồi hồi nhớ lại.

Ngày 2-9-1945, nơi Quảng trường Ba Đình rợp cờ đỏ sao vàng. Khi Chủ tịch Hồ Chí Minh cất vang lời Tuyên ngôn Độc lập, Tiến quân ca đã vang lên đầy hùng tráng, hòa cùng tiếng hô “Độc lập! Tự do!” vang dội của hàng vạn con người. Giữa biển người cuộn trào cảm xúc ấy, nhạc sĩ Văn Cao và gia đình đứng lặng, trái tim như hòa chung một nhịp với Tổ quốc. 

Họa sĩ Văn Thao bộc bạch: Là những người con trong gia đình, chúng tôi luôn mang trong tim niềm tự hào sâu sắc về ca khúc này. Bởi đó không chỉ là một bản hùng ca của dân tộc, mà còn là tác phẩm do chính cha mình sáng tác – niềm tự hào vì thế càng nhân lên gấp bội. Hạnh phúc hơn cả là khi thấy toàn thể nhân dân, từ miền núi đến đồng bằng, từ trong nước đến kiều bào xa xứ, đều thuộc và hát Tiến quân ca bằng tất cả sự say sưa, tự hào. Và đặc biệt, mỗi khi giai điệu ấy vang lên trên trường quốc tế, trong những sự kiện lớn ở nước ngoài, hàng triệu con tim Việt Nam như cùng hòa chung một nhịp, ngân vang tiếng hát của Tổ quốc.

Theo họa sĩ Văn Thao, trước khi sáng tác Tiến quân ca, nhạc sĩ Văn Cao đã viết nhiều ca khúc kêu gọi lòng yêu nước, đặc biệt hướng tới thanh niên khi ông còn ở Hải Phòng. Ông tìm cảm hứng từ những chiến công lẫy lừng của cha ông, nhắc lại những trang sử hào hùng để khơi dậy tinh thần tự hào dân tộc. Từ đó, ông viết Hò kéo pháo trên sông Bạch Đằng, tái hiện chiến thắng Bạch Đằng Giang; Gò Đống Đa, gợi nhớ chiến công đại phá quân Thanh và Thăng Long hành khúc ca... Tất cả đều mang tiết tấu hành khúc, rộn rã và thôi thúc, như những hồi trống cổ vũ tinh thần quật khởi. Chính mạch cảm hứng ấy đã dẫn nhạc sĩ Văn Cao đến với Tiến quân ca.

Nhạc sĩ Văn Cao và con trai - họa sĩ Văn Thao - Ảnh: NVCC

Sau Tiến quân ca, ngay trong năm 1945, nhạc sĩ Văn Cao tiếp tục sáng tác hàng loạt ca khúc mang đậm khí thế hành khúc: Chiến sĩ Việt Minh, Không quân Việt Nam, Hải quân Việt Nam, Bắc Sơn, Công nhân Việt Nam… Những tác phẩm này bao quát đầy đủ các lực lượng từ không quân, hải quân cho tới chiến khu Bắc Sơn, như một bản đồ âm nhạc của phong trào cách mạng. Không dừng lại ở đó, trong hành trình sáng tác của mình, ông còn để lại những kiệt tác như Trường ca Sông Lô, cùng các ca khúc Làng tôi, Ngày mùa, Ca ngợi Hồ Chủ tịch, Tiến về Hà Nội, Mùa Xuân đầu tiên… Những tác phẩm đó của nhạc sĩ Văn Cao không chỉ mang giá trị nghệ thuật, giàu cảm xúc mà còn phục vụ cách mạng, quần chúng nhân dân...

Hơn 80 năm đã trôi qua kể từ ngày Tiến quân ca ra đời, ca khúc đã vượt qua thời gian, đi qua chiến tranh và những biến thiên của lịch sử, đã trở thành một phần máu thịt, hòa nhịp cùng trái tim của mỗi người con đất Việt. Họa sĩ Văn Thao cho biết, ông từng chia sẻ trong buổi trao tặng bản gốc Quốc ca: “dù Tiến quân ca trải qua bao thăng trầm, Quốc ca vẫn là của Nhân dân, thuộc về Nhân dân. Chính Nhân dân sẽ là người bảo vệ và gìn giữ bài hát này...”.

NGỌC BÍCH