Là một đơn vị trực thuộc Bộ VHTTDL, trong những năm qua, Nhà hát Kịch Việt Nam luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị - văn hóa, nghệ thuật của đơn vị theo đúng đường lối của Đảng và Nhà nước. Trong dòng chảy suốt hơn 70 năm hình thành và phát triển, Nhà hát Kịch Việt Nam đã trở thành một trong những đơn vị nghệ thuật tiêu biểu, có vai trò tiên phong trong sự nghiệp xây dựng nền sân khấu cách mạng nước nhà. Là đơn vị nghệ thuật kịch nói đầu tiên của cả nước, ra đời trong khói lửa kháng chiến, từ năm 1952 đến nay, chặng đường phát triển của Nhà hát Kịch Việt Nam là hành trình của sự cống hiến bền bỉ, sáng tạo không ngừng, luôn đồng hành cùng dân tộc và thời đại.

Cảnh trong vở nhạc kịch Cafe Bánh mì - Ảnh: Nhà hát Kịch Việt Nam

Đơn vị nghệ thuật kịch nói đầu tiên - “cái nôi” của sân khấu cách mạng Việt Nam

Nhà hát Kịch Việt Nam được thành lập năm 1952, tiền thân là Đoàn Văn công Trung ương - tổ chức nghệ thuật đầu tiên do Đảng và Nhà nước trực tiếp sáng lập để phục vụ nhiệm vụ tuyên truyền trong kháng chiến chống Pháp. Sự ra đời của Nhà hát không đơn thuần là một mốc son lịch sử, mà còn mở đầu cho một phong cách nghệ thuật kịch nói cách mạng Việt Nam - nhân văn, sâu sắc, đậm đà bản sắc dân tộc và gắn bó chặt chẽ với đời sống nhân dân.

Nhà hát đã đồng hành cùng lịch sử dân tộc, phục vụ kháng chiến, tuyên truyền cách mạng, cổ vũ tinh thần đấu tranh và xây dựng hình tượng con người Việt Nam trong thời đại mới. Trong hơn 70 năm hoạt động, Nhà hát đã xây dựng một kho tàng tác phẩm nghệ thuật đồ sộ và phong phú, từ hiện thực cách mạng đến phản ánh xã hội đương đại, song hành cùng chiều dài những giai đoạn phát triển khác nhau của đất nước. Từ các vở chính kịch mang tính chiến đấu cao đến các vở diễn phản ánh công cuộc xây dựng đất nước và con người xã hội chủ nghĩa cho đến những vở diễn về đề tài cuộc sống đương đại… đều thu hút và ấn tượng với nhiều thế hệ, tầng lớp khán giả, tạo một dấu ấn Nhà hát Kịch Việt Nam không thể có gì thay thế trong lòng công chúng.

Sự đa dạng này thể hiện năng lực tư duy nghệ thuật và bản lĩnh chính trị vững vàng của các nghệ sĩ. Đồng thời, cũng chứng minh rằng kịch nói Việt Nam không chỉ là công cụ tuyên truyền đơn thuần mà còn là phương tiện khám phá chiều sâu nội tâm con người và xã hội Việt Nam hiện đại.

Nhà hát không chỉ có những vở diễn sân khấu có chất lượng hàng đầu trong nền nghệ thuật sân khấu, mà còn là đơn vị có nhiều hoạt động đối ngoại với các nước trong khu vực cũng như trên thế giới. Căn cứ vào vị trí và chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình, trong những năm qua, Nhà hát Kịch Việt Nam đã không ngừng nỗ lực vươn lên, xây dựng và phát triển để trở thành một trong những đơn vị đi đầu của Bộ VHTTDL. Mỗi giai đoạn lại có những thử thách, khó khăn khác nhau; mỗi thời kỳ lại có những thiếu thốn, chật vật khác nhau, nhưng bằng tinh thần luôn xác định vươn lên, vượt qua gian khó; với niềm tự hào và truyền thống hơn 70 năm của một đơn vị kịch nói chuyên nghiệp, Nhà hát Kịch Việt Nam đã xác định chiến lược hành động trong từng giai đoạn cụ thể, vượt qua những khó khăn để xây dựng Nhà hát phát triển với những tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu, từ đó góp phần quan trọng trong việc xây dựng con người và nền văn hóa trong thời kỳ mới hiện nay.

Các vở diễn của Nhà hát Kịch Việt Nam trải dài trên nhiều chủ đề, phản ánh sâu sắc đời sống dân tộc qua từng thời kỳ. Tinh thần yêu nước của dân tộc Việt Nam qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ được thể hiện qua vở Đôi mắt, Đi tìm điều không mất, Con thuyền chở linh hồn, Người đi dép cao su… Phản ánh công cuộc xây dựng đổi mới của đất nước sau 50 năm thống nhất đất nước như vở Đàn chim xây giếng giữa trời, Cánh cửa hy vọng, Bão tố Trường Sơn, Điều còn lại… Chủ đề Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo Chỉ thị số: 05-CT/TW của Ban Chấp hành Trung ương, như Chương trình nghệ thuật Tên Người sáng mãi, gồm 3 kịch ngắn: Đoàn kết là sức mạnh, Đôi mắt sáng, Bác Hồ và mùa Xuân năm ấy… Tuyên truyền đường lối chủ trương của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước như Biệt đội Báo đen, Trong mưa dông thấy nắng, Yêu, Bão tố Trường Sơn... Tuyên truyền công tác phòng chống tham nhũng, tiêu cực trên mọi mặt trận, lĩnh vực như vở Tai biến, Dư chấn, Đêm trắng… Phản ánh những vấn đề nóng của xã hội như: Chia tay hoàng hôn, Nhân danh công lý, Lâu đài cát, Người yêu hoa hậu, Nhân thế, Như thế là tội ác… Định hướng, phát triển con người hướng tới vẻ đẹp chân - thiện - mỹ như vở Hồn Trương Ba da hàng thịt, Người tốt nhà số 5, Kiều, Nguồn sáng trong đời, Người trong cõi nhớ, Ngược chiều bình an…

Quy tụ và đào tạo các thế hệ nghệ sĩ tài danh

Hơn 70 năm xây dựng và trưởng thành, đến nay Nhà hát Kịch Việt Nam có gần 20 thế hệ diễn viên kế tiếp nhau với gần 40 NSND, gần 80 NSƯT. Nhà hát Kịch Việt Nam đã tạo ra những thế hệ nghệ sĩ lừng danh - một thế hệ vàng của sân khấu Kịch nói Việt Nam, với những tên tuổi lừng lẫy trong làng sân khấu Việt Nam như: NSND Thế Lữ, NSND Đào Mộng Long, NSND Nguyễn Đình Nghi, NSND Đình Quang, NSND Trọng Khôi, NSND Doãn Hoàng Giang, NSND Lê Hùng, NSND Đỗ Doãn Châu, NSND Lan Hương, NSND Anh Tú, NSND Trung Anh, NSND Xuân Bắc, NSƯT Minh Hiếu và nhiều thế hệ diễn viên trẻ tài năng khác.

Nhà hát Kịch Việt Nam nhận giải thưởng Vinh quang Việt Nam năm 2024 - Ảnh: Nhà hát Kịch Việt Nam

Kế tiếp truyền thống của Nhà hát Kịch Việt Nam, các nghệ sĩ, diễn viên hôm nay luôn mang trong mình một tinh thần và trách nhiệm, đó là tinh thần kế thừa và tiếp nối truyền thống của các nghệ sĩ trẻ Nhà hát Kịch Việt Nam hôm nay được hun đúc từ niềm tự hào về một đơn vị nghệ thuật giàu bề dày lịch sử, nơi từng ghi dấu những tên tuổi lớn của sân khấu nước nhà. Họ ý thức sâu sắc rằng mỗi vai diễn, mỗi vở kịch là một phần trong dòng chảy nghệ thuật được truyền lại từ thế hệ cha anh. Không ngừng học hỏi, rèn luyện và cống hiến, lớp nghệ sĩ trẻ vừa giữ gìn tinh hoa kịch nói truyền thống, vừa dũng cảm đổi mới trong cách thể hiện, khai thác các đề tài đương đại để đưa sân khấu đến gần hơn với khán giả hôm nay. Chính họ đang là lực lượng kế cận, tiếp tục viết tiếp hành trình vẻ vang của Nhà hát Kịch Việt Nam trong thời kỳ mới.

Góp phần khẳng định bản sắc sân khấu Việt Nam trên trường quốc tế

Nhà hát đã chủ động hội nhập quốc tế từ sớm, tham gia nhiều Liên hoan Sân khấu quốc tế, các chuyến lưu diễn tại Pháp, Nhật Bản, Nga, Trung Quốc, Hàn Quốc… Những vở diễn tham gia Liên hoan tại nước ngoài của Nhà hát Kịch Việt Nam không chỉ được công chúng quốc tế đón nhận mà còn nhận nhiều giải thưởng nghệ thuật danh giá, như vở Hồn Trương Ba da hàng thịt, Lâu đài cát, Khát vọng, Chia tay hoàng hôn, Bến không chồng…

Tiêu biểu, Nhà hát Kịch Việt Nam có mối quan hệ hợp tác bền chặt với các đối tác Hàn Quốc. Điển hình là dự án hợp tác với Hiệp hội Các nhà sản xuất chương trình biểu diễn Hàn Quốc (KAPAP) để dàn dựng vở kịch Bến không chồng. Đây là một dự án đặc biệt nhằm kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Hàn Quốc. Vở kịch này đã được công diễn tại Hàn Quốc và nhận được sự đón nhận tích cực của khán giả. Nhà hát cũng phối hợp với các nghệ sĩ Hàn Quốc để sản xuất các vở nhạc kịch. Có thể kể đến một số dự án như vở nhạc kịch Cô gái và chiếc xe máy được chuyển thể từ kịch bản của tác giả Hàn Quốc Lee San, hay vở nhạc kịch Cafe bánh mì hướng tới kỷ niệm 80 năm Quốc khánh Việt Nam.

Sự hiện diện của Nhà hát trên sân khấu quốc tế không chỉ giới thiệu văn hóa dân tộc, mà còn khẳng định rằng: nghệ thuật sân khấu Việt Nam hoàn toàn có thể cạnh tranh về tư tưởng, thẩm mỹ và nghệ thuật với các nền sân khấu phát triển.

Đổi mới trong tư duy nghệ thuật và phương pháp tiếp cận khán giả

Trong thời đại công nghệ phát triển và thị hiếu công chúng thay đổi nhanh chóng, Nhà hát Kịch Việt Nam đã có những chuyển mình mạnh mẽ. Các đạo diễn trẻ, tài năng được trao cơ hội sáng tạo; các kịch bản mới được đầu tư từ khâu chọn đề tài đến dàn dựng.

Nhà hát đã ứng dụng công nghệ số trong thiết kế sân khấu, ánh sáng, âm thanh, hiệu ứng thị giác, mang đến trải nghiệm nghệ thuật sống động hơn. Một số vở diễn thử nghiệm đã kết hợp với kỹ thuật trình chiếu đa phương tiện, sân khấu tương tác, tiếp cận khán giả trẻ qua mạng xã hội, livestream, trailer giới thiệu vở diễn.

Nhà hát Kịch Việt Nam tự hào là một đơn vị có nhiều vở diễn chất lượng. Tại các cuộc Liên hoan trong và ngoài nước, các vở diễn của Nhà hát Kịch Việt Nam luôn giành các giải thưởng cao nhất: Lâu đài cát (Huy chương Vàng Liên hoan Sân khấu kịch nói năm 2025), Bão tố Trường Sơn (Huy chương Vàng Liên hoan Sân khấu kịch nói năm 2025), Thiên mệnh, Điều còn lại (Huy chương Vàng Liên hoan Sân khấu kịch nói năm 2021), Đêm trắng (Huy chương Vàng Liên hoan Sân khấu kịch nói năm 2024), Rồng thần trở lại (Huy chương Vàng Liên hoan Nghệ thuật Sân khấu toàn quốc dành cho thiếu niên, nhi đồng lần thứ nhất), Sự sống (Huy chương Vàng Liên hoan Quốc tế Sân khấu thử nghiệm lần thứ 4 tại Hà Nội), Người tốt nhà số 5 (Huy chương Vàng tại Liên hoan Sân khấu Thủ đô)… và nhiều giải thưởng của các vở diễn khác.

Với những cống hiến và đóng góp trên, Nhà hát Kịch Việt Nam đã vinh dự nhận được nhiều giải thưởng: Huân chương Độc lập Hạng Nhì (2002), Huân chương Lao động Hạng Ba (2022), Vinh quang Việt Nam (2024) và nhiều Huân chương, Cờ khen, Bằng khen của Đảng, Nhà nước, Chính phủ và các bộ, ban, ngành trao tặng.

Những yêu cầu mới trong giai đoạn mới

Kịch nói là một loại hình nghệ thuật sân khấu hiện đại, có khả năng phản ánh sâu sắc đời sống xã hội, giáo dục thẩm mỹ và hình thành nhân cách con người. Trong hành trình xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nghệ thuật kịch nói đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển tải các giá trị tư tưởng, đạo đức, truyền thống và phản biện xã hội. Tuy nhiên, trước sự thay đổi nhanh chóng của đời sống hiện đại và xu hướng công nghiệp hóa văn hóa, kịch nói đang đối mặt với nhiều thách thức cần được nhìn nhận và định hướng phát triển bài bản, bền vững. Vì vậy, việc định hướng phát triển nghệ thuật kịch nói trong những giai đoạn tiếp theo là vô cùng quan trọng, cụ thể:

Khẳng định kịch nói là thành tố cấu thành bản sắc văn hóa đô thị hiện đại: Kịch nói cần được định vị không chỉ là nghệ thuật truyền thống học đường, mà là loại hình văn hóa đô thị, góp phần xây dựng “văn hóa thưởng thức” của công chúng trong xã hội hiện đại - nơi đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ.

Gắn kết kịch nói với nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam thời đại mới: Các tác phẩm kịch cần tập trung vào giá trị nhân văn, đạo đức, truyền thống dân tộc, đồng thời phản ánh vấn đề đương đại, khơi dậy khát vọng cống hiến, sống đẹp, sống có ích trong cộng đồng.

Định hướng phát triển theo mô hình công nghiệp văn hóa: Kịch nói không thể phát triển đơn lẻ mà cần gắn với chuỗi giá trị sản xuất - truyền thông - tiêu dùng nghệ thuật, phát triển theo mô hình doanh nghiệp sân khấu, phù hợp với Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa đến năm 2030.

Từ việc định hướng trên mà chúng ta cần đưa ra những giải pháp mang tính chiến lược, cụ thể như sau:

Đổi mới tư duy sáng tạo nội dung và hình thức thể hiện: Đưa đề tài hiện đại, vấn đề xã hội, lịch sử dân tộc vào kịch bản một cách gần gũi, hấp dẫn; Kết hợp kịch nói với các loại hình khác như điện ảnh, âm nhạc, công nghệ thị giác (hologram, AR, mapping…); Khuyến khích sáng tác kịch bản mới có tính thể nghiệm, phản ánh hơi thở thời đại.

Ứng dụng công nghệ 4.0 trong sản xuất và truyền thông kịch nói: Số hóa các vở diễn kinh điển, tạo kho dữ liệu sân khấu quốc gia; Phát triển sân khấu trực tuyến, đưa kịch nói lên các nền tảng xã hội; Ứng dụng AI, VR, livestream tương tác để mở rộng không gian biểu diễn, thu hút công chúng trẻ.

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực sân khấu: Đổi mới chương trình đào tạo đạo diễn, biên kịch, diễn viên theo hướng liên ngành, kết hợp nghệ thuật - công nghệ - quản lý. Mở rộng hợp tác quốc tế, đưa nghệ sĩ trẻ tham gia liên hoan, học bổng, trao đổi nghệ thuật nước ngoài; Khuyến khích “nghệ sĩ khởi nghiệp”, xây dựng mô hình đoàn kịch độc lập.

Hoàn thiện chính sách hỗ trợ phát triển sân khấu: Có cơ chế đặt hàng thường niên với các đơn vị sân khấu công lập gắn với nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục; Thực hiện xã hội hóa đúng hướng, hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào sân khấu chất lượng cao; Miễn, giảm thuế, hỗ trợ địa điểm biểu diễn, truyền thông đối với các vở diễn có nội dung phục vụ cộng đồng, giáo dục công chúng.

Xây dựng công chúng cho kịch nói: Phối hợp ngành Giáo dục - Văn hóa để đưa học sinh, sinh viên đến rạp hát định kỳ. Tổ chức các chuỗi sân khấu lưu động về nông thôn, khu công nghiệp, vùng sâu vùng xa; Tổ chức các liên hoan sân khấu kịch trẻ, cuộc thi sáng tác kịch bản hiện đại, diễn xướng đường phố… để gần công chúng bắt mạch thị hiếu của khán giả, từ đó góp phần nâng cao chất lượng vở diễn, bám sát với tình hình xã hội hiện tại để những vở diễn được đến gần hơn với công chúng.

Trong suốt hành trình hơn 70 năm xây dựng và phát triển, tự hào với tinh thần “Anh cả đỏ” của nền sân khấu nước nhà, Nhà hát Kịch Việt Nam luôn ý thức rõ sứ mệnh của mình trong việc góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Những vở diễn của Nhà hát không chỉ phục vụ nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của công chúng trong nước mà còn vươn ra quốc tế, giới thiệu với bạn bè năm châu về một nền nghệ thuật sân khấu giàu bản sắc, nhân văn. Chính nhờ sự gắn bó mật thiết với đời sống xã hội, sự nhạy bén trong lựa chọn đề tài, cùng tinh thần trách nhiệm phụng sự nhân dân và đất nước, Nhà hát Kịch Việt Nam hôm nay luôn không ngừng nỗ lực, đổi mới trong tư duy sáng tạo. Với một lòng yêu nghề sâu sắc và trách nhiệm với công chúng, khán giả, Nhà hát Kịch Việt Nam tự hào vì luôn được đồng hành và góp một phần công sức cùng những bước chuyển mình của đất nước; sẽ luôn phấn đấu hết mình để đưa những chương trình, vở diễn nghệ thuật đến gần hơn với công chúng và đời sống nhân dân, góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam trong thời đại mới.

LÊ TRINH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 615, tháng 8-2025