Ngày 17/9/2018, Chính phủ ban hành Nghị định 122/2018/NĐ-CP quy định chi tiết về xét tặng danh hiệu “Gia đình văn hóa ”, “Thôn văn hóa”, “Làng văn hóa”, “Ấp văn hóa”, “Bản văn hóa”, “Tổ dân phố văn hóa”. Đây là một bước tiến mới vì lần đầu tiên Chính phủ ban hành một văn bản quy định về danh hiệu văn hóa. Ngay sau đó, với sự hướng dẫn của Sở VHTTDL thành phố Hà Tĩnh đã hướng dẫn các địa phương triển khai thực hiện và thu được một số kết quả nhất định.

Trước hết, UBND thành phố Hà Tĩnh đã ban hành Văn bản hướng dẫn 150/UBND-VHTT ngày 14/01/2019 về  bình xét các danh hiệu Gia đình văn hóa và Khu dân cư văn hóa năm 2019. Văn bản đã nêu rõ việc bình xét căn cứ vào thực hiện Nghị định 122/2018/NĐ-CP ngày 17/9/2018 của Chính phủ và Công văn hướng dẫn 848/VHCS-NSVH ngày 30/11/2018 của Cục Văn hóa cơ sở về hướng dẫn thực hiện Nghị định số 122/2018/NĐ-CP của Chính phủ. Thực tiễn cho thấy Nghị định số 122/2018/NĐ-CP có nhiều điểm mới so Quyết định số 32/2012/QĐ-UBND ngày 06/7/2012 của UBND tỉnh Hà Tĩnh: quy định cụ thể tiêu chuẩn gia đình đạt danh hiệu Gia đình văn hóa, danh hiệu Khu dân cư văn hóa kèm theo bảng chấm điểm cụ thể. Trong đó, tiêu chuẩn đạt Gia đình văn hóa có 3 nhóm với 24 tiêu chí (so với Quyết định số 32/2012/QĐ-UBND ngày 06/7/2012 của UBND tỉnh Hà Tĩnh có 3 nhóm với 11 tiêu chí), bao quát hầu hết các lĩnh vực. Các tiêu chí về Gia đình văn hóa nêu trong Nghị định đạt độ tiệm cận hoặc cao hơn mức chuẩn so với một số nội dung tiêu chí xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; nội hàm các tiêu chí dễ định lượng, xác định được mức độ đạt và không đạt khi thực hiện bình xét. Nghị định cũng quy định cụ thể 7 nhóm trường hợp không được xét tặng Gia đình văn hóa (Quyết định số 32/2012/QĐ-UBND ngày 6/7/2012 của UBND tỉnh Hà Tĩnh không quy định). Tiêu chuẩn danh hiệu Khu dân cư văn hóa bao gồm 5 nhóm nội dung với 27 tiêu chí cụ thể (Quyết định số 32/2012/QĐ-UBND ngày 6/7/2012 của UBND tỉnh quy định Thôn văn hóa với 5 nhóm nội dung, 25 tiêu chí cụ thể; Tổ dân phố văn hóa có 5 nhóm nội dung, 22 tiêu chí cụ thể). Hầu hết nội dung các tiêu chí nêu trong Nghị định được cụ thể hóa, phù hợp với mức độ tiếp cận văn hóa, giáo dục, y tế, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; các tiêu chí dễ đánh giá, dễ định lượng trong hoạt động bình xét. Nghị định cũng quy định 3 trường hợp không xét tặng danh hiệu Khu dân cư văn hóa (điều 13) nếu để xảy ra tình trạng có khiếu kiện đông người và khiếu kiện vượt cấp trái pháp luật; có điểm, tụ điểm ma túy, mại dâm; có hoạt động lợi dụng tôn giáo vi phạm pháp luật (Quyết định số 32/2012/QĐ-UBND ngày 6/7/2012 của UBND tỉnh Hà Tĩnh không có nội dung này). Đây là điểm mới, cụ thể, giúp cho việc bình xét được thuận lợi, đồng thời hạn chế tối đa tính hình thức trong quá trình bình xét danh hiệu.

Thành phố Hà Tĩnh hôm nay

Qua 1 năm thực hiện Nghị định số 122/2018/NĐ-CP, thành phố Hà Tĩnh đã đạt được một số kết quả nhất định, tổ chức 1 lớp tập huấn văn hóa cơ sở năm 2019. Đối tượng dự tập huấn là lãnh đạo UBND, Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc, trưởng các đoàn thể và thành viên Ban Chỉ đạo phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa thành phố và gần 200 học viên là công chức văn hóa, công chức tư pháp các xã (phường), tổ trưởng tổ dân phố, thôn trưởng, bí thư chi bộ (tổ dân phố, thôn), chủ tịch các đoàn thể ở thôn (tổ dân phố) có liên quan. Nội dung của lớp tập huấn là hướng dẫn cơ sở triển khai Nghị định số 122/2018/NĐ-CP của Chính phủ; tiến hành lồng ghép các nội dung của Nghị định 122/2018/NĐ-CP vào hương ước, quy ước của địa phương. Vì vậy, những nội dung của Nghị định 122/2018/NĐ-CP được người dân nắm, hiểu và thực hiện tốt hơn.

16/16 phường, xã trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh đã thực hiện theo đúng quy trình bình xét từ tổ liên gia đến thôn, tổ dân phố, phường, xã. Ban chỉ đạo phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” phường, xã xem xét đề nghị Chủ tịch UBND phường, xã ra quyết định công nhận và tặng giấy khen Gia đình văn hóa đạt 3 năm liên tục, Khu dân cư văn hóa. Thành phố Hà Tĩnh đã triển khai Công văn số 2551/UBND-VHTT ngày 18/10/2019 về việc bổ sung bình xét danh hiệu Gia đình văn hóa, Khu dân cư văn hóa. Theo đó, việc bình xét Gia đình văn hóa 3 năm liên tục được thực hiện trên cơ sở kết quả bình xét danh hiệu Gia đình văn hóa năm 2019; các phường xã chỉ đạo bình xét Gia đình văn hóa 3 năm liên tục giai đoạn (2017-2019). Việc khen thưởng Gia đình Văn hóa 3 năm liên tục (2017 – 2019) thực hiện theo điều 11, mục 3 – quy trình xét tặng giấy khen Gia đình văn hóa, Nghị định 122/2018/NĐ-CP của Chính phủ. Số lượng gia đình khen thưởng 10% trên tổng số gia đình đạt Gia đình văn hóa 3 năm liên tục, giai đoạn 2017-2019. Mức thưởng cho gia đình văn hóa 100.000 đồng/hộ (không tính tiền khung, in ấn giấy khen) do ngân sách thành phố hỗ trợ 50% còn lại ngân sách phường, xã tự cân đối phục vụ cho việc khen thưởng. Việc bình xét danh hiệu “Thôn văn hóa”, “Tổ dân phố văn hóa” 5 năm liên tục giai đoạn 2015-2019  thực hiện theo điều 17, mục 3 - quy trình xét tặng giấy khen khu dân cư văn hóa, Nghị định 122/2018/NĐ-CP của Chính phủ. Số lượng không quá 15% số thôn, tổ dân phố văn hóa đạt danh hiệu văn hóa 5 năm liên tục. Hình thức khen thưởng của Khu dân cư văn hóa đạt 5 năm liên tục là Giấy khen của Chủ tịch UBND thành phố. Mức khen thưởng căn cứ điểm c, khoản 2, điều 69, Nghị định số 91/2017/NĐ-CP ngày 31/7/2017 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Thi đua, khen thưởng từ nguồn ngân sách thành phố.

Đến nay, số Gia đình văn hóa năm 2019 của thành phố Hà Tĩnh là 24.517/25.973, đạt tỷ lệ 94,4%, Gia đình văn hóa 3 năm liên tục 21.634/24.517 đạt tỷ lệ 83,2%, số Khu dân cư văn hóa năm 2019 là 119/131, đạt tỷ lệ 91%. Một số xã, phường trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh đã có cách làm hay trong việc triển khai Nghị định số 122/2018/NĐ-CP. Cụ thể như Ban chỉ đạo phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” các xã, phường đã tổng hợp số liệu từ các ngành như vi phạm dân số, vi phạm an toàn giao thông, việc thực hiện xây dựng đô thị văn minh, nông thôn mới… rồi gửi về các thôn, tổ dân phố, từ đó thôn, tổ dân phố có căn cứ và dữ liệu để bình xét Gia đình văn hóa. Một số thôn, tổ dân phố cụ thể hóa các trường hợp không xét tặng danh hiệu Gia đình văn hóa như không hoàn thành nghĩa vụ quân sự, không hoàn thành các khoản đóng nộp xây dựng nông thôn mới… vào hương ước, quy ước của thôn, tổ dân phố. Việc tuyên dương các Gia đình văn hóa cũng được thông báo rộng rãi trên hệ thống loa truyền thanh của thôn, tổ dân phố. Điều đó góp phần giúp cho người dân có ý thức thực hiện danh hiệu Gia đình văn hóa hơn.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn một số hạn chế sau hơn 1 năm triển khai Nghị định số 122/2018/NĐ-CP trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh. Đó là Nghị định số 122/2018/NĐ-CP quy định khá nhiều văn bản trong việc đăng ký và công nhận danh hiệu Gia đình văn hóa, Khu dân cư văn hóa như phiếu đăng ký, phiếu chấm điểm dẫn đến lúng túng cho cơ sở khi tiếp cận đầy đủ các văn bản để thực hiện. Về khen thưởng, tại Nghị định số 122/2018/NĐ-CP không quy định cụ thể mức khen thưởng cho gia đình văn hóa mà “Ưu tiên bố trí, sắp xếp nhân sự, bảo đảm kinh phí cho việc thực hiện xét tặng danh hiệu, giấy khen Gia đình văn hóa”. Đối với mức tiền thưởng danh hiệu Khu dân cư văn hóa được quy định tại điều 69 của Nghị định 91/2017/NĐ-CP của Chính phủ ngày 31/7/2017: “Danh hiệu “Thôn văn hóa”, “Làng văn hóa”, “Ấp văn hóa”, “Bản văn hóa”, “Tổ dân phố văn hóa” được tặng Bằng chứng nhận và được thưởng 1,5 lần mức lương cơ sở”. Còn mức tiền thưởng giấy khen Khu dân cư văn hóa được quy định tại điều 73 của Nghị định 91/2017/NĐ-CP của Chính phủ ngày 31/7/2017: “Tập thể được tặng Giấy khen các cấp được kèm theo tiền thưởng gấp hai lần tiền thưởng đối với cá nhân quy định tại các điểm c, d khoản 1 điều 73”. Thực tế cho thấy, tiền thưởng đối với danh hiệu khu dân cư văn hóa trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh cũng như các địa phương khác quá cao, ngân sách của địa phương không đáp ứng được, cho nên việc thực hiện rất khó.

Trong thời gian tới, thành phố Hà Tĩnh sẽ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền để người dân nắm rõ các nội dung của Nghị định số 122/2018/NĐ-CP ngày 17/9/2018, Công văn hướng dẫn 848/VHCS-NSVH ngày 30/11/2018 của Cục Văn hóa cơ sở về hướng dẫn thực hiện Nghị định số 122/2018/NĐ-CP của Chính phủ, Quyết định số 18/2019/QĐ-UBND ngày 5/4/2019 quy định thang điểm xét tặng danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Khu dân cư văn hóa” trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh để việc thực hiện có hiệu quả. Hướng dẫn cán bộ văn hóa các xã, phường linh động và vận dụng những cách làm hay trong quá trình triển khai Nghị định số 122/2018/NĐ-CP. Tạo điều kiện cán bộ văn hóa tham gia các lớp tập huấn văn hóa cơ sở do tỉnh tổ chức để nắm rõ các nội dung của phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” trong đó có việc công nhận danh hiệu Gia đình văn hóa và Khu dân cư văn hóa.

Tác giả: Nguyễn Nga

Nguồn: Tạp chí VHNT số 438, tháng 9-2020