Thành phố Huế là địa phương còn lưu giữ và bảo tồn hệ thống di sản văn hóa vô cùng phong phú, đồ sộ, từ di sản văn hóa cung đình cho đến văn hóa dân gian. Việc nâng cao ý thức và trách nhiệm của mỗi người dân về công tác bảo tồn các giá trị di sản văn hóa trong đời sống cộng đồng là vô cùng quan trọng, nhiều mô hình, cách làm hay về giáo dục di sản văn hóa trên địa bàn thành phố Huế đã góp phần tạo ra không gian văn hóa trải nghiệm, thực hành về di sản ý nghĩa cho người dân và du khách, đặc biệt giúp khai mở những tiềm năng cho học sinh các cấp, thúc đẩy sự tham gia của người dân vào công tác bảo tồn di sản văn hóa dân tộc.

Tại không gian văn hóa in tranh dân gian Mộc Bản tại địa chỉ 25 Lê Lợi, thành phố Huế, du khách bốn phương và học sinh đã có một hành trình trở về với nét đẹp truyền thống khi được trực tiếp trải nghiệm in tranh và tô màu tranh dân gian tại phòng tranh mộc bản dân gian. Từ những khuôn in gỗ mộc mạc, các em được trải nghiệm tự tay chấm mực, ép giấy như chính những nghệ nhân thuở trước. Những chú lợn đàn, mèo con, chuột đồng, cá chép, chó vện, trâu cày... hiện lên sống động, mang đậm hơi thở mới của cuộc sống.

Trong quá trình tham quan, trải nghiệm, học sinh và du khách được các nghệ nhân giới thiệu lịch sử hình thành, ý nghĩa và chủ đề của các dòng tranh làng sình như: cảnh đời sống và công việc của người dân Huế, cảnh thiên nhiên và địa danh, những hình ảnh lịch sử và truyền thống… giúp các em tiếp cận được kiến thức, giá trị văn hóa trong đời sống xưa một cách sinh động, thiết thực, dễ hiểu.

Du khách trải nghiệm làm Diều tại Không gian văn hóa Lục Bộ

Với không gian văn hóa Lục Bộ, Ma’s House, làng hoa giấy Thanh Tiên là nơi các em và du khách được trải nghiệm làm các loại bánh cung đình xưa, như bánh pháp lam, bánh dẻo, bánh in, bánh ngũ sắc, làm diều truyền thống, hoa giấy Thanh Tiên… Các em được tham gia vào nhiều công đoạn của việc ra đời một cái bánh, bông hoa, con diều; trong quá trình nhào bột, lên khuôn, ép bánh,  gói giấy… các em được từng nghệ nhân giới thiệu vì sao bánh lại có tên gọi này, nguyên liệu chính của nó là gì, bánh này phục vụ ai… Sự hứng thú của các em trong việc khám phá nguồn gốc, ý nghĩa của các loại bánh cũng như  háo hức tự tay thực hiện những chiếc bánh, bông hoa, cánh diều mang màu sắc riêng của mình. Sự vụng về, bỡ ngỡ từ các sản phẩm  mà các em tạo ra, lịch sử tồn tại hàng trăm năm của các di sản văn hóa được hiện diện theo một cách thức mới, sống động đầy hấp dẫn. Qua  bàn tay  của các em và du  khách, mỗi chiếc bánh đã có vòng đời mới, mang hơi thở của cuộc sống mới cùng  những lời thì thầm của quá khứ bổng hiện lên sống động giúp các em yêu hơn, trân quý di sản văn hóa  của cha ông để lại.

Du khách trải nghiệm in tranh Mộc bản dân gian

Tham gia chương trình giáo dục di sản tại các không gian trải nghiệm văn hóa trên địa bàn thành phố Huế, học sinh không chỉ được tiếp thu kiến thức về giá trị đa dạng của các loại hình di sản mà còn phát huy được nhiều kỹ năng, được bồi đắp cảm xúc, tình cảm với di sản qua các hoạt động trải nghiệm. Các chương trình trải nghiệm giúp các em trả lời các câu hỏi: nó là của ai, được ai làm ra, khi nào, ở đâu, như thế nào và tại sao lại có nó… Giáo dục di sản chính là giúp cho thế hệ trẻ đi tìm và trả lời được những câu hỏi này trên mỗi loại hình di sản. Không phải theo cách học thuộc lòng mà là cách đặt các câu hỏi rồi trả lời được những câu hỏi đó chính là cách giáo dục di sản hiệu quả nhất.

Phan Thị Hồng Vân - sinh viên năm ba trường Đại học Ngoại ngữ Huế, chia sẻ: “Lúc đầu, em chỉ nghĩ đến làng nghề để trải nghiệm cho biết với bạn bè. Nhưng khi được nghệ nhân tận tay hướng dẫn làm bông hoa sen, em thấy sự háo hức khó tả. Cảm giác khi thấy giấy hóa thành hoa, lung linh, rực rỡ. Và trong hành trình sau đó, em nghĩ phải làm cái gì có ích để mọi người biết đến các không gian trải nghiệm và các làng nghề nhiều hơn. Em luôn giới thiệu cho bạn bè, dẫn các bạn khách nước ngoài đi trải nghiệm, đây là cách tuyệt vời nhất để lan tỏa văn hóa Việt đến với thế giới.

Từ góc nhìn và phương pháp coi di tích, bảo tàng, làng nghề là nơi để học tập tích cực với những hoạt động trực quan, gợi mở sẽ tác động đến nhận thức giúp các em hình thành ý thức trân trọng và từ đó có hành vi đúng để bảo vệ các các di sản văn hóa. Đây là cách thế hệ trẻ đang chạm vào truyền thống và tiếp thêm sức sống cho văn hóa dân tộc theo cách riêng của mình.

Hoạt động du khách và học sinh: Để hiểu hơn về tranh dân gian truyền thống – Tự tay sáng tạo và ghi dấu kỷ niệm tuổi thơ đáng nhớ – Trân quý hơn những giá trị văn hóa trong cuộc sống hiện đại. Chúng tôi tin rằng: “Mỗi đứa trẻ khi được chạm tay vào truyền thống, sẽ mang theo văn hóa dân tộc lớn lên cùng mình. ”Chị Trần Hoài Diễm, chủ không gian văn hóa Mộc Bản tại 25 Lê Lợi, phường Thuận Hóa, thành phố Huế chia sẻ.

Phát huy giá trị di sản văn hóa chính là khai thác sức mạnh nội sinh để phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng và bền vững; bảo tồn,  phát huy giá trị di sản văn hóa là công việc thường xuyên của cộng đồng, không phải là chuyện trong ngày một ngày hai mà đó là cả một hành trình kể về sự sáng tạo, gắn kết, đồng hành cùng văn hóa dân tộc. Các hoạt động trải nghiệm văn hóa di sản trên địa bàn thành phố Huế là để mở ra không gian kết nối giữa các thiết chế văn hóa và cộng đồng thực hành di sản, mở ra  những cách tiếp cận mới trong công tác bảo tồn và phát triển di sản theo hướng sáng tạo, bền vững và phù hợp với xu thế phát triển.

Bài và ảnh: HẰNG NGUYỄN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 619, tháng 9-2025