Xã Hồi Xuân, tỉnh Thanh Hóa là vùng đất giàu bản sắc văn hóa, lưu giữ nhiều giá trị lịch sử truyền thống. Xã hiện có 2.447 hộ dân, với 10.109 nhân khẩu, trong đó đồng bào dân tộc Thái, Mường chiếm 73%. Nơi đây, bà con vẫn gìn giữ và phát huy được những nét văn hóa truyền thống nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa của Nhân dân, xây dựng nếp sống văn minh trong cộng đồng.

Trò chơi dân gian của đồng bào Thái tại Lễ hội Mường Ca Da

Giữ gìn và phát huy truyền thống văn hóa luôn là nhiệm vụ quan trọng trong lịch sử từ ngàn xưa cho đến nay. Hiện nay, trong sự phát triển của xã hội hiện đại, yêu cầu bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa càng có giá trị và ý nghĩa to lớn. Thời gian qua, công tác bảo tồn, giữ gìn những nét văn hóa truyền thống của các dân tộc nói chung, dân tộc Thái, Mường nói riêng trên địa bàn xã Hồi Xuân luôn được cấp ủy, chính quyền chú trọng, góp phần làm đa dạng, phong phú đời sống văn hóa tinh thần của các tầng lớp nhân dân. Để giữ gìn, phát huy giá trị, bản sắc văn hóa các dân tộc, xã đã đẩy mạnh công tác sưu tầm, lưu giữ những nét văn hóa truyền thống thông qua việc tổ chức, phục dựng những lễ hội, làn điệu dân ca, dân vũ; phát huy tốt vai trò của các nghệ nhân, các đội văn nghệ quần chúng tại trong công tác bảo tồn, gìn giữ những giá trị văn hóa tốt đẹp của các dân tộc. Một trong những hoạt động cụ thể nhằm góp phần gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp được xã Hồi Xuân triển khai thực hiện trong những năm qua là sử dụng hiệu quả các nguồn lực trong tổ chức các hội thi, hội diễn, ngày hội văn hóa, thể thao các dân tộc trên địa bàn. Cùng với đó, để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, xã đã tập trung đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giúp người dân hiểu hơn về tầm quan trọng của các giá trị văn hóa truyền thống; vai trò, ý nghĩa của việc lưu giữ, phát huy những nét đẹp văn hóa đặc trưng của mỗi dân tộc; vai trò và trách nhiệm của mỗi cá nhân trong việc bảo tồn văn hóa truyền thống. Đồng thời, xác định việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống là một nhiệm vụ quan trọng, một quá trình xuyên suốt lâu dài, xã đã bám sát nội dung Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc” và phong trào xây dựng “Làng văn hóa, cơ quan văn hóa”. Mặc dù có nhiều đổi thay theo lối sống hiện đại nhưng đồng bào dân tộc Thái, Mường trong xã vẫn gìn giữ nhiều trò chơi, trò diễn mang đậm nét văn hóa đặc sắc như: Khặp Thái, Khua Luống, Trống Chiêng, Tung Còn, Bắn Nỏ, Kéo Co, Lễ Cúng Cơm Mới, Làm Vía... Đặc biệt, các làn điệu Hát Xường của dân tộc Mường, Hát Khặp của dân tộc Thái thường được người dân biểu diễn trong dịp lễ, Tết… ở phương diện khác, Hồi Xuân không chỉ lưu giữ những nét văn hóa sống động, mà còn là mảnh đất “thiêng”, nơi ẩn chứa nhiều giá trị lịch sử - tâm linh. Trong đó, nổi bật nhất là vùng đất Mường Ca Da, nơi gắn với tên tuổi Thượng tướng thống lĩnh quân Khằm Ban, người có công lớn trong việc khai phá, bảo vệ và gìn giữ vùng đất Mường cổ. Hằng năm, vào dịp đầu xuân, Lễ hội Mường Ca Da được tổ chức long trọng, quy mô, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương. Đây là dịp hội tụ đủ đầy những giá trị văn hóa đặc sắc nhất: nghi thức rước kiệu, tế lễ tổ tiên, múa xòe đoàn kết, khua luống cầu mùa, tung còn đón lộc… Mỗi một hoạt động lễ hội đều là một mảnh ghép sinh động của đời sống tinh thần, tín ngưỡng và văn hóa dân gian nơi đây.

Trình diễn trống, chiêng trong Lễ hội Mường Ca Da, xã Hồi Xuân

Cùng với dân ca dân vũ, các lễ tục, lễ hội, văn hóa truyền thống của đồng bào thiểu số xã Hồi Xuân còn là thể hiện trong nghệ thuật ẩm thực, kiến trúc xây dựng nhà sàn, các nghề thủ công truyền thống… Việc khôi phục các nghề thủ công truyền thống như thêu thùa, dệt may, hay xây dựng các đặc sản ẩm thực địa phương thành sản phẩm OCOP, cũng góp phần giữ gìn tinh hoa văn hóa kết tụ từ nhiều đời và biến chúng thành sinh kế để bà con có nguồn thu nhập, nâng cao chất lượng đời sống. Đặc biệt nghề làm bánh nhãn truyền thống được người dân trong xã duy trì hơn nửa thế kỷ qua đã được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh cũng như làng nghề truyền thống.

Chủ tịch UBND xã Hồi Xuân - ông Lê Văn Dũng - cho biết: “Ngoài những nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Thái, Mường, trên địa bàn xã còn có nhiều di tích, danh lam thắng cảnh như hang Lũng Mu, bia ký - nơi thờ tướng quân Khằm Ban, chùa Ông, động Bà, hồ Vinh Quang, ruộng lúa bậc thang ở bản Nghèo. Hiện nay, bia ký và quần thể di tích hang Lũng Mu đã được công nhận di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Đây là nguồn tài nguyên để địa phương phát triển loại hình du lịch lịch sử gắn với văn hóa tâm linh”.

Việc khôi phục, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trong những năm qua đã tác động rất lớn, góp phần tuyên truyền, giáo dục tới các tầng lớp Nhân dân, đặc biệt là lớp trẻ về tình yêu quê hương, làng bản, lòng tự hào về dân tộc mình. Do vậy, các cấp uỷ Đảng, chính quyền địa phương đã tích cực hưởng ứng phong trào thi đua, đăng ký xây dựng cơ quan, làng bản, gia đình văn hóa với các tiêu chí, trong đó có việc tích cực vận động Nhân dân xây dựng, tu bổ nhà sàn, phát huy làng nghề dệt thổ cẩm, nghề làm rượu cần… Hiện nay, xã có 18/20 bản, khu phố được công nhận bản, khu phố văn hóa; 77% số hộ đạt danh hiệu gia đình văn hóa. Hầu hết các bản, khu phố đều có quy ước, hương ước về thực hiện nếp sống văn hóa ở khu dân cư. Mừng hơn là việc hiếu, hỷ được người dân địa phương thực hiện theo nếp sống văn hóa mới đơn giản, tiết kiệm, lành mạnh. Những giá trị đặc sắc của văn hóa Thái, Mường không chỉ được lưu giữ như những “bảo tàng sống” trong các gia đình, các nghệ nhân bản địa mà còn đang từng bước được xây dựng thành hành trang phát triển kinh tế.

Có thể thấy, với sự quan tâm của chính quyền địa phương, sự đồng thuận của các tầng lớp Nhân dân, công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, các trò chơi, trò diễn dân gian trên địa xã Hồi Xuân đã và đang phát huy hiệu quả, góp phần gìn giữ nét văn hóa đặc sắc, tạo động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống tinh thần cho người dân địa phương. Thời gian tới, xã Hồi Xuân tiếp tục tăng cường quản lý nhà nước đối với việc sưu tầm, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đầu tư, hỗ trợ kinh phí cho hoạt động tập huấn các loại hình di sản văn hóa và hỗ trợ các nghệ nhân, những người am hiểu văn hóa truyền thống...

Bài và ảnh: CÔNG DƯƠNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 619, tháng 9-2025