Nỗ lực đưa kịch lịch sử - cách mạng đến gần khán giả trẻ

Sân khấu xã hội hóa Thành phố Hồ Chí Minh (TP HCM) đang nỗ lực đầu tư, tổ chức biểu diễn để đưa kịch lịch sử - cách mạng đến gần hơn với khán giả, nhất là giới trẻ, nhằm góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, tự hào về lịch sử dân tộc thông qua nghệ thuật.

Cảnh trong vở kịch nói "Đức thượng công Tả quân Lê Văn Duyệt"

Nỗ lực đầu tư kịch lịch sử - cách mạng

Trong không khí tưng bừng mừng Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh 2/9 (2/9/1945 - 2/9/2025), Nhà hát Kịch Idecaf tái diễn hai vở trong chương trình Sân khấu sử Việt học đường là Lệ Chi viên (Bí mật vườn Lệ Chi) và Đức thượng công Tả quân Lê Văn Duyệt: Người mang 9 án tử; Sân khấu Kịch Quốc Thảo cũng tái diễn vở Cánh đồng rực lửa...lan tỏa tinh thần trân trọng lịch sử đến khán giả trẻ. Bên cạnh đó, vở cải lương mới Hồn thơ ngọc của Nhà hát Thể nghiệm Thế Giới Trẻ (Trường ĐH Sân khấu Điện ảnh TP. HCM) và Sân khấu Sen Việt sẽ công diễn vào đầu tháng 9, trước khi dự Liên hoan Sân khấu Thể nghiệm quốc tế 2025; Sân khấu We (Công ty Song Việt) sẽ tái diễn vở cải lương Gánh cỏ sông Hàn và dựng mới vở Bức ngôn đồ Đại Việt dịp giỗ Tổ ngành Sân khấu.

Đợt chào mừng Kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước (30/4/1975- 30/4/2025) trước đó, Sân khấu cải lương mới Đại Việt và “gia tộc cải lương tuồng cổ” Minh Tơ - Thanh Tòng tái dựng vở Câu thơ yên ngựa, mang Sân khấu cải lương sử Việt đến với đông đảo khán giả, nhất là giới trẻ, sinh viên, học sinh; Sân khấu Chí Linh - Vân Hà tái diễn vở cải lương Sấm vang dòng Như Nguyệt; Sân khấu Kịch Nụ cười trình diễn vở rối Anh hùng Thánh Gióng; Nhà hát Kịch Sân khấu nhỏ 5B (Sân khấu kịch 5B) sáng đèn vở Đồng chí...

Kịch lịch sử - cách mạng nếu tổ chức biểu diễn hằng tuần sẽ khó bán vé, vì kén khán giả. Nhưng vẫn có những khán giả mong muốn được xem những vở kịch lịch sử cách mạng vào những dịp lễ lớn, kỷ niệm trọng đại của đất nước hoặc các liên hoan...Thực tế nhiều năm qua, từng có nhiều vở kịch nói, cải lương về đề tài lịch sử gây ấn tượng đặc biệt đối với khán giả và tạo nên thương hiệu cho sân khấu xã hội hóa TPHCM. Như Sân khấu Kịch Idecaf (nay là Nhà hát Kịch Idecaf) với các vở Bí mật vườn Lệ Chi (năm 2000), Ngàn năm tình sử, Vua thánh triều Lê, Tiên Nga...; Nhà hát Thế Giới Trẻ (Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh TP. HCM) có Yêu là thoát tội, Thành Thăng Long thuở ấy, Vụ án cậu Trời; Sân khấu kịch Phú Nhuận (Hồng Vân) có Nỏ thần, Tình sử Thăng Long, Ai tư vãn - Công chúa Ngọc Hân...Ngoài ra, còn những vở nổi bật như Dấu xưa (Sân khấu kịch 5B); Rặng trâm bầu, Ngày ấy cổng trời, Hai người mẹ (Sân khấu Kịch Trịnh Kim Chi); Người ven đô, Trước giờ hoàng đạo (Sân khấu Cải lương mới Đại Việt); Lá cờ thêu sáu chữ vàng (Sân khấu Sen Việt)...

Hiện, có hơn chục sân khấu sáng đèn thường xuyên, nhưng các sân khấu xã hội hóa TP. HCM vẫn vừa làm nghệ thuật, vừa tự thu tự chi để duy trì hoạt động (đầu tư vở mới, thuê mặt bằng, truyền thông, tổ chức biểu diễn)…Trong bối cảnh phải chịu sự cạnh tranh gay gắt từ sự phát triển mạnh mẽ của các loại hình giải trí như phim ảnh, truyền hình, đặc biệt là giải trí trên nền tảng trực tuyến; khán giả truyền thống của sân khấu bị phân tán, ngày càng giảm khi nhiều người trẻ có xu hướng tiếp cận các hình thức giải trí hiện đại; sân khấu xã hội hóa buộc phải dựng các vở hài kịch, tâm lý để dễ bán vé. Tuy vậy, mỗi sân khấu đều nỗ lực đầu tư một vài vở diễn chính luận, lịch sử - cách mạng; một số còn xây dựng chương trình sử Việt kết hợp giáo dục và giải trí cho thế hệ trẻ.

Cảnh trong vở "Hồ Xuân Hương"

Cảnh trong vở "Đồng chí"

Đổi mới để tiếp cận khán giả trẻ

Làm sao để kịch lịch sử - cách mạng có thể tổ chức biểu diễn lâu dài, đến được với đông đảo khán giả, nhất là giới trẻ ? Đồng nghĩa là dựng vở không chỉ dự thi, kỷ niệm hay tuyên truyền mà còn bán vé. Đó luôn là “bài toán” mà các sân khấu xã hội hóa đặt ra khi dựng kịch lịch sử - cách mạng, đề tài thường bị mặc định là khô khan, giáo điều. Do đó, các sân khấu đã và đang nỗ lực đổi mới kịch lịch sử - cách mạng. Theo ông Huỳnh Anh Tuấn- Giám đốc Nhà hát kịch Idecaf thì kịch lịch sử phải được dàn dựng thật hấp dẫn về mặt nội dung lẫn hình ảnh, dung hòa được hai yếu tố: đảm bảo theo lịch sử chính thống và có chất hư cấu văn học để tạo nên sự hấp dẫn, mới lạ thu hút người xem. Thực tế cho thấy, những vở diễn như Yêu là thoát tội, Thành Thăng Long thuở ấy, Ngàn năm tình sử, Tiên Nga…đã có hàng chục suất diễn, trở thành giờ học ngoại khóa về văn - sử sinh động, ấn tượng, dễ tiếp thu cho học sinh, sinh viên.

Khi dựng vở Dấu xưa, Sân khấu kịch 5B chọn theo hướng nhẹ nhàng, thấm đẫm chữ tình, câu chuyện gần gũi, thực tế, giúp khơi gợi sự tưởng nhớ, lòng tự hào về lịch sử... Dung dị và sâu sắc, Dấu xưa để lại dấu ấn cho người xem khi tôn vinh hình ảnh Bác Hồ nhưng không sa vào cách thể hiện thần tượng hóa. Còn với Đồng chí, nghe tựa vở diễn tưởng như câu chuyện sẽ khô khan, nhưng khán giả xem lại thấy rất đời và nhìn ra nhiều vấn đề trong gia đình nhân vật chính - một cựu chiến binh - ở chính gia đình mình... Dấu xưa đã có hơn 100 suất diễn, Đồng chí đã và đang tiếp tục tổ chức hàng chục suất diễn tại các trung tâm văn hóa, các cơ quan, xí nghiệp, đoàn thể, trường học...với khán phòng luôn lấp đầy.

Gần đây nhiều vở lịch sử - cách mạng còn được dàn dựng theo phong cách hiện đại, tạo nên sự thu hút mới với khán giả trẻ. Người ven đô của Sân khấu Cải lương mới Đại Việt tận dụng công nghệ mới như màn hình Led, màn Gauze…giúp cho câu chuyện đấu tranh cách mạng của nhân dân 18 thôn Vườn Trầu được tái hiện hấp dẫn, lôi cuốn và gây xúc động mạnh mẽ cho người xem. Để khán giả hào hứng khi xem, Sân khấu Sen Việt đã chú trọng tạo không khí sinh động, tiết tấu nhanh, chủ đề rõ ràng cho vở Lá cờ thêu sáu chữ vàng. Đặc biệt, đây là vở nhạc kịch dân ca Nam Bộ, kể chuyện lịch sử theo cách vừa dân tộc vừa hiện đại, phù hợp với học sinh tiểu học và trung học cơ sở. Vở cải lương Hồn thơ ngọc dựng theo phong cách mới là dự án sử Việt học đường tiếp theo của Sen Việt.

Hướng đến biểu diễn phục vụ cả học sinh nên vở diễn của Idecaf sẽ tập trung vào không gian lịch sử, bớt nặng nề về lý luận, quan điểm để các em dễ xem. Đức Thượng công Tả quân Lê Văn Duyệt khắc họa một bối cảnh đặc biệt thời kỳ đầu của vùng đất phương Nam có sự hỗ trợ của công nghệ, hiệu ứng sân khấu, khiến bối cảnh trông hoành tráng và chân thực hơn.

Cảnh trong vở cải lương "Câu thơ yên ngựa" (2025)

Cần hỗ trợ để phát triển bền vững

Khi dựng kịch lịch sử - cách mạng, các sân khấu đều gặp khó bởi kinh phí đầu tư cao về kịch bản, trang phục, âm nhạc, thiết kế, truyền thông, tổ chức biểu diễn...Nhiều vở dàn dựng hoành tráng và công phu, phải thuê rạp lớn như Nhà hát TP. HCM, Nhà hát Bến Thành thì diễn mới đúng chất lượng. Thời gian qua có không ít vở chất lượng cao, nhưng không đạt hiệu quả kinh tế khi phổ biến rộng rãi đến công chúng. Như Tiên Nga, Ngàn năm tình sử...công diễn tại Nhà hát Bến Thành, bán được từ 500 vé/suất, phục vụ hàng chục ngàn khán giả, nhưng chưa khi nào hòa vốn. Đưa vở Đức thượng công Tả quân Lê Văn Duyệt về diễn ở Nhà hát Thanh Niên có quy mô vừa phải hơn, để đỡ phần chi phí, Idecaf hy vọng sẽ kéo dài được suất diễn. NSND Hồng Vân từng tâm sự: “Diễn kịch lịch sử chúng tôi phải huy động toàn bộ diễn viên, hậu đài, khoảng 50-60 người, cát-xê đuối luôn. Bán vé đủ trả cát xê và thuê rạp là mừng rồi”.

Cánh đồng rực lửa, Rặng trâm bầu, Dấu xưa...từng được hỗ trợ kinh phí để biểu diễn phục vụ trong các đợt tuyên truyền, kỷ niệm của TP. HCM. Vở Đồng chí có sự đầu tư của Hội Sân khấu TP. HCM, đã và đang được hỗ trợ từ ngân sách thành phố và vận động xã hội hóa khi biểu diễn phục vụ cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân thành phố, các tỉnh bạn...

Mặc dù có những chính sách hỗ trợ từ nguồn ngân sách của thành phố nhưng chưa đủ mạnh mẽ để sân khấu nói chung, sân khấu xã hội hóa phát triển bền vững. Trong nhiều tọa đàm, hội thảo liên quan đến sân khấu xã hội hóa, các nhà quản lý, nhà chuyên môn, nghệ sĩ...luôn nhắc đến cơ chế bài bản, chính sách phù hợp như miễn giảm giá thuê địa điểm và giảm thuế doanh thu biểu diễn; đặt hàng hoặc hỗ trợ một phần kinh phí cho dự án mang tính tuyên truyền, giáo dục cao; xây dựng điểm diễn tiện nghi, hiện đại để hỗ trợ các vở kịch chất lượng tốt, biểu diễn thường xuyên; hỗ trợ truyền thông để tiếp cận khán giả; hỗ trợ giảm giá vé cho học sinh - sinh viên; kết nối sân khấu với chương trình giáo dục thẩm mỹ nghệ thuật trong trường học; huy động các nguồn lực trong xã hội; lập quỹ phát triển nghệ thuật sân khấu...

Cảnh trong nhạc kịch "Lá cờ thêu sáu chữ vàng"

Tuy khó khăn, những năm qua Nhà hát Thế Giới Trẻ đã tìm được lối đi riêng là tiếp cận khán giả học đường với hơn 200 suất diễn kịch lịch sử, mới nhất là vở Hồ Xuân Hương đang đắt show diễn cho sinh viên nhiều trường đại học. Trong lần trả lời phỏng vấn đầu năm nay, NSND Hoàng Yến chia sẻ rằng, bản thân và các nghệ sĩ đồng cam cộng khổ mà làm, chỉ vui khi thấy các em học sinh, sinh viên đón nhận nhiệt tình. Chị ước mơ có một ai đó bỏ vốn ra xây dựng Nhà hát Danh nhân chuyên dành cho kịch sử. Bởi chúng ta có rất nhiều nhân vật lịch sử quá hay, nếu đưa lên sân khấu sẽ giúp thế hệ trẻ thêm yêu môn sử, yêu đất nước.

Hiện tại, vở Đức thượng công Tả quân Lê Văn Duyệt đã có hơn chục suất diễn ở Nhà hát Thanh Niên, phục vụ hàng ngàn học sinh các trường PTTH. Đây là thành quả của sự kiên trì, nỗ lực tiếp cận khách hàng tiềm năng của Idecaf. Lãnh đạo Nhà Văn hóa Thanh Niên rất ủng hộ sân khấu làm kịch dành cho thiếu nhi, học sinh, sinh viên, nên đã giảm 30 - 40% giá thuê địa điểm. Idecaf đã dùng khoản giảm giá này để thêm vào chi phí tổ chức xe đưa đón học sinh đến xem kịch lịch sử. Chú trọng yếu tố nghệ thuật và sự hài lòng của khán giả, khi nhận được nhiều phản hồi tích cực, Idecaf sẽ nỗ lực, tiếp tục tổ chức chương trình Sân khấu sử Việt học đường.