Ngày 6-12-2025, Nhà hát Múa rối Việt Nam công diễn vở rối cạn "Nghêu Sò Ốc Hến" với một phong cách mới lạ, đầy sáng tạo trên nền kịch bản dân gian quen thuộc. Đây không chỉ là một vở diễn mang lại tiếng cười sảng khoái mà còn là một minh chứng cho thấy sự sáng tạo không ngừng của nghệ thuật múa rối, sử dụng chất liệu dân gian những vẫn có thể phản chiếu những vấn đề thời sự sâu sắc của xã hội đương đại.

Các nhân vật Nghêu, Sò, Ốc, Hến xuất hiện dí dỏm, sống động, hấp dẫn khán giả

Vở diễn Nghêu Sò Ốc Hến từ lâu đã là một kịch bản kinh điển của sân khấu Việt Nam, được dàn dựng thành công qua nhiều loại hình như tuồng, chèo, kịch nói và mới đây là xiếc. Lần này, Nhà hát Múa rối Việt Nam mạnh dạn đưa tác phẩm này lên sân khấu rối cạn là một thử thách lớn, nhưng đồng thời cũng mở ra khả năng biểu đạt mới lạ cho nghệ thuật rối.

Về mặt nội dung, ê-kíp sáng tạo đã có sự điều chỉnh tinh tế. Nhận thấy đặc thù của múa rối có những hạn chế riêng về lời thoại dài, chính vì vậy, dựa trên kịch bản của soạn giả Hoàng Châu Ký, kịch bản chuyển thể sang múa rối do Công Phượng thực hiện, đã cô đọng tình huống và tinh lọc ngôn ngữ. Các nghệ sĩ đã chọn lọc “phóng ý” từ câu chuyện cổ, biên tập lại lời thoại cho ngắn gọn, súc tích hơn, tạo sự gần gũi và dễ tiếp cận với khán giả hôm nay. Sự điều tiết này giúp vở diễn duy trì được tính dân gian vốn có nhưng lại được “trẻ hóa” qua ngôn ngữ nghệ thuật đương đại.

Dưới bàn tay tài hoa biên tập và đạo diễn, NSND Tiến Dũng - Giám đốc Nhà hát Múa rối Việt Nam, vở diễn cho thấy khả năng sáng tạo đa diện qua việc sử dụng linh hoạt nhiều thủ pháp và loại hình múa rối như rối que, rối dây, rối tay, rối chân.

NSND Nguyễn Tiến Dũng chia sẻ sau buổi công diễn

Họa sĩ Ngô Thắng đã rất sáng tạo trong việc thiết kế sân khấu mang tính biểu tượng cao. Chính giữa sân khấu chỉ có một chiếc đồng tiền xu to, tròn như một chiếc nia - vật dụng quen thuộc của người nông dân. Chi tiết này không chỉ đơn thuần là đạo cụ mà còn là cho thấy sự chi phối và đảo điên của đồng tiền trong xã hội, gây ra bao cảnh khốn cùng cho tầng lớp nghèo. Đồng tiền tròn, với quy luật xoay tròn, lật mặt này mặt kia trên sân khấu, thể hiện rõ tính hai mặt của đời sống và sự châm biếm sâu cay vào thói hư tật xấu, lòng tham vô đáy về của cải vật chất của con người.

Câu chuyện vẫn giữ trọn vẹn chủ đề tư tưởng là sự phản kháng của những người dân thường ở đáy xã hội (như anh Ốc, thầy bói Nghêu, Thị Hến) chống lại áp bức, bất công của tầng lớp quan lại hống hách, tham lam. Đặc biệt, việc sử dụng đồng tiền làm vật duy nhất trên sân khấu và cách đạo diễn để những người phụ nữ choàng đồng tiền như gông cùm trong lớp đồng dao mở màn đã tạo nên hình ảnh giàu sức nặng, phê phán thói cửa quyền và phản chiếu những vấn đề thời sự về tiền bạc và quyền lực trong xã hội hiện đại.

Sân khấu được thiết kế tinh tế chỉ có một chiếc đồng tiền xu to mang tính biểu tượng xuyên suốt vở diễn

Đặc trưng của rối cạn đòi hỏi các nghệ sĩ phải xuất hiện trên sân khấu. Để con rối có thể lộ diện và linh hoạt, các nghệ sĩ điều khiển phải ẩn mình qua các bộ trang phục màu đen. Điều đáng ghi nhận là sự khéo léo, tinh tế và công phu của họ. NSND Tiến Dũng cho biết: “Với múa rối thì chi tiết của con rối rất quan trọng đòi hỏi diễn viên phải kỹ càng trong quá trình luyện tập. Mỗi câu thoại, họ phải phối hợp ăn khớp để điều khiển con rối. Hai nghệ sĩ kết hợp khéo léo cùng nhau để trở thành một cá thể là con rối. Với nghề rối đó là chuyện bình thường nhưng mỗi vở diễn lại đòi hỏi cái bình thường đó khác nhau nên trở thành cái khác thường. Mỗi diễn viên đã mất rất nhiều thời gian cho một đoạn kịch và sự tập trung rất cao độ cho một vai diễn”.

Các con rối trong vở Nghêu Sò Ốc Hến được NSƯT Thế Khiển tạo hình vô cùng độc đáo, từ một chiếc gầu sòng, một cái rổ hay một cái nia. Cứ thế dưới ánh đèn sân khấu, mỗi nhân vật Nghêu, Sò, Ốc, Hến lại xuất hiện theo từng cách đặc biệt, độc đáo, hài hước và sinh động. Nhân vật Hến xuất hiện kèm dải lụa, thể hiện sự nữ tính nhưng cũng có khả năng đổi màu, thể hiện sự lanh lẹ do hoàn cảnh bắt buộc phải thích nghi. Các nghệ sĩ điều khiển con rối luôn đảm bảo mỗi động tác phải chuẩn xác, khớp với lời thoại và âm nhạc do NSND Huỳnh Tú phụ trách.

Các con rối được sáng tạo, biến hóa linh hoạt

Sự thách thức lớn nằm ở việc điều tiết giữa thoại và điều khiển: “Nếu nghệ thuật múa rối mà phải thoại nhiều và thoại dài thì là hạn chế, nhưng nếu không có câu thoại thì lại làm mất đi tính dân gian. Cái khó là làm sao để vừa truyền tải nội dung, giữ được chất dân gian, vừa hấp dẫn khán giả đương đại bằng ngôn ngữ riêng của múa rối, nơi yếu tố kỳ ngộ của con rối phải được đẩy lên rất cao. Điều này đòi hỏi quá trình luyện tập miệt mài, từng câu thoại, từng động tác phải được cắt ra từng câu một, ghép lại nhuần nhuyễn để con rối không chỉ là vật vô tri mà phải có trái tim như con người” - NSND Nguyễn Tiến Dũng chia sẻ.

Với sự kết hợp giữa yếu tố truyền thống và hiện đại, cùng sự nỗ lực không ngừng khám phá, tìm tòi đổi mới cách thức thể hiện, Nghêu Sò Ốc Hến phiên bản rối cạn của Nhà hát Múa rối Việt Nam đã chứng minh khả năng truyền tải rộng lớn của nghệ thuật múa rối, đưa nghệ thuật truyền thống đến gần hơn với khán giả đương đại, nhất là các bạn trẻ.

Vở diễn mang đến tiếng cười hài hước, nhẹ nhàng châm biếm​​​​​​​

Khán giả trẻ Khuê Anh chia sẻ: “Tôi đặc biệt ấn tượng với sự chuyển động linh hoạt của các con rối. Các nghệ sĩ đã thể hiện sự công phu, tinh tế khi thổi hồn vào từng con rối. Tuy đây là một vở rối dựa trên tuồng tích dân gian nhưng khán giả trẻ lại thấy vô cùng hấp dẫn và cuốn hút”.

Vở rối Nghêu Sò Ốc Hến sẽ được Nhà hát Múa rối Việt Nam lựa chọn tham gia Liên hoan múa rối quốc tế đầu năm 2026.

Bài, ảnh: LIÊN HƯƠNG