Phát huy vai trò các giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam trong xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn là cơ sở, động lực, góp phần hình thành nhân sinh quan tiến bộ, tạo nên niềm tin, sức mạnh tinh thần, là bộ lọc, kháng thể chống lại sự tác động tiêu cực của toàn cầu hóa, kinh tế thị trường đối với việc xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn. Thực tế cho thấy, việc phát huy này đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, song những hiện tượng tiêu cực, bất công, nghịch lý trong đời sống xã hội, gia đình, nhà trường đã cản trở đến công tác giáo dục giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam với việc xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn. Từ hiện thực đó, bài viết chỉ rõ những vấn đề đặt ra trong việc phát huy vai trò giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam với việc xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn hiện nay.

     1. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao vai trò, trách nhiệm của chủ thể giáo dục với những hạn chế của chủ thể phát huy trong quá trình thực hiện

     Để nâng cao hiệu quả phát huy vai trò giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam trong việc xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn hiện nay, đòi hỏi phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục: gia đình, nhà trường và xã hội. Tuy nhiên, thời gian qua đã cho thấy sự bất cập của vấn đề này khi có ý kiến cho rằng việc phát huy giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam để xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn là trách nhiệm chính của hội phụ nữ, nhà trường nên các gia đình, các tổ chức xã hội khác rất ít quan tâm. Trong khi đó, gia đình có ảnh hưởng lớn tới lối sống, nhân cách cá nhân con người. Giáo dục gia đình tốt sẽ tạo ra những công dân tốt, xây dựng xã hội ngày càng tốt đẹp hơn. Gia đình là môi trường đầu tiên mà cá nhân tiếp nhận những giá trị đạo đức truyền thống.

     Phát huy vai trò giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam trong xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn hiện nay với những phẩm chất như: lòng yêu nước, thương yêu người thân trong gia đình; biết quan tâm, chia sẻ, giúp đỡ những người xung quanh; có thái độ trung thực, thẳng thắn, tinh thần dũng cảm; tinh thần trách nhiệm trong lao động và học tập; biết coi trọng và giữ gìn nhân cách, danh dự của mình. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc truyền dạy giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam có biểu hiện bị sao nhãng, nhiều giá trị bị mai một, thay vào đó là việc tiếp nhận lối sống phương Tây, nhất là trong giới trẻ, tình trạng sống thử trước hôn nhân diễn ra ở nhiều người trong độ tuổi thanh niên. Bên cạnh đó, một bộ phận người trẻ hiện nay không màng tới danh dự để thỏa mãn nhu cầu của bản thân. Mặc cho cái giá phải trả là sự dè bỉu, khinh miệt của những người xung quanh, nhiều cô gái vẫn giữ lối sống buông thả, chỉ thích “ngồi há miệng chờ sung”.

     Hiện nay, nhiều bậc cha mẹ do bị cuốn vào việc mưu sinh, không còn nhớ đến việc phải rèn, dạy cho con mình những lễ nghĩa, gia phong. Thậm chí có những người làm cha mẹ nhưng vì sức hút của đồng tiền, chạy theo lối sống thực dụng, vi phạm đạo đức xã hội, làm trái với luân thường đạo lý, ảnh hưởng xấu đến con cái khiến họ quay lưng lại với truyền thống: “Sự phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cũng làm nảy sinh nhiều yếu tố tiêu cực tác động đến gia đình và vai trò của người phụ nữ. Biểu hiện của nó chính là việc đề cao sức mạnh của đồng tiền, lợi ích cá nhân trong quan hệ gia đình, họ tộc; sự xuống cấp của đạo đức, sự bất bình đẳng giữa nam và nữ...” (1). Điều này đang góp phần đẩy giới trẻ đến nguy cơ mai một các giá trị truyền thống, trong đó có giá trị truyền thống phụ nữ Việt Nam.

     Một số tổ chức chính trị xã hội còn bộc lộ nhiều hạn chế, thậm chí đôi khi còn đứng ngoài cuộc, không nhận thức được vai trò, trách nhiệm của mình, không có các biện pháp chia sẻ, giúp đỡ nhà trường trong việc phát huy vai trò giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam trong việc giáo dục thế hệ trẻ. Một số địa phương, các cấp ủy đảng, chính quyền chưa có chương trình hành động cụ thể để tiến hành giáo dục giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam với xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn hoặc nếu có thì cũng chỉ mang tính hình thức. Hội Liên hiệp phụ nữ trong quá trình thực hiện công tác giáo dục nhằm phát huy giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam với xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn cũng bộc lộ nhiều hạn chế. Việc chỉ đạo các hoạt động chủ yếu bằng văn bản, qua tập huấn và xây dựng các mô hình điểm, trong khi đó cấp cơ sở lại thụ động, thiếu tính sáng tạo nên chất lượng các hoạt động chưa đi vào chiều sâu. Các hoạt động lại không đều khắp ở các vùng miền, còn chênh lệch giữa thành thị và nông thôn, giữa miền xuôi và miền núi. Đặc biệt, đối với phụ nữ nông thôn là người dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa thì rất ít được tiếp cận và biết đến các hoạt động này. Nội dung giáo dục và các hình thức tuyên truyền còn nghèo nàn, đơn điệu chưa tạo được sự hấp dẫn và chưa có nhiều nội dung phong phú. Điều này, ảnh hưởng không tốt đến phát huy giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam với xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn hiện nay.

     Do bị ảnh hưởng bởi tâm lý, lối sống của nền văn hóa truyền thống, cho nên, một bộ phận phụ nữ nông thôn vẫn còn mang nặng tâm lý tự ti, ngại dư luận, chưa mạnh dạn vươn lên khẳng định vai trò, vị thế của mình, đặc biệt đối với phụ nữ có trình độ văn hóa thấp. Bộ phận khác lại an phận thủ thường, chỉ quan tâm, chăm lo đến việc gia đình và bằng lòng chấp nhận với quan niệm: Phục vụ chồng con vô điều kiện là chức năng, thiên hướng, sự hy sinh và nữ tính của người phụ nữ. Họ gán cho mình trách nhiệm hết sức nặng nề trong công việc nội trợ, chăm sóc gia đình. Một số phụ nữ còn sẵn sàng khước từ sự thăng tiến để chăm lo cho tổ ấm gia đình, hậu thuẫn sự nghiệp cho chồng, con. Chính sự tự nguyện hy sinh kiểu chấp nhận số phận này của người phụ nữ đã ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, cơ hội học tập, điều kiện tham gia các công việc xã hội và chí tiến thủ của họ. Điều này xuất phát từ việc “sản xuất nông nghiệp, một mặt mất nhiều thời gian, mặt khác tạo ra những thói quen, cách ứng xử theo khuôn mẫu giới ít nhiều đều ảnh hưởng đến việc tham gia các công việc xã hội của phụ nữ. Khuôn mẫu giới ràng buộc người phụ nữ vào việc chăm sóc gia đình, con cái, khiến người phụ nữ phải có trách nhiệm giữ gìn những bổn phận của mình, không chú ý nhiều đến việc nâng cao trình độ, nhận thức. Họ bị áp lực thực hiện nhiều vai trò trong đời sống gia đình, xã hội…” (2).

     2. Mâu thuẫn giữa phát huy vai trò giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam trong xây dựng lối sống phụ nữ nông thôn với hiện thực cuộc sống phức tạp

     Toàn cầu hóa đã góp phần tạo ra cơ sở vật chất cho sự phát triển của con người và xã hội. Sự phát triển đó đặt ra những yêu cầu mới ngày càng cao cho việc thực hiện các nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức. Điều đó cho thấy, sự biến đổi các giá trị đạo đức nói chung là một tất yếu trong xu thế hiện nay. Sự biến đổi đó diễn ra rất phong phú, phức tạp, bao gồm cả mặt tích cực và tiêu cực nên phụ nữ nông thôn hiện nay cũng bị ảnh hưởng nhiều về những nghịch lý nảy sinh giữa nội dung giáo dục trong nhà trường và hiện thực cuộc sống. Nội dung giáo dục các giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam chưa theo kịp sự biến đổi của hiện thực cuộc sống xã hội. Từ trang sách tới cuộc đời là nhiều điều khác biệt, thậm chí là trái ngược với những gì đã được học.

     Đặc biệt, sự tha hóa về đạo đức lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên đang gây nhức nhối trong dư luận xã hội, làm cho nhân dân lo lắng, bất bình và ảnh hưởng xấu đến uy tín lãnh đạo của Đảng. Tình hình tham nhũng, thoái hóa, biến chất ở một bộ phận trong xã hội ta hiện nay là rất nghiêm trọng, nó tác động làm giảm niềm tin vào chế độ. Hiện thực cuộc sống còn tồn tại nhiều hiện tượng bất bình đẳng, bất công và nhiều tệ nạn xã hội... điều này làm ảnh hưởng xấu đến việc giáo dục giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam với xây dựng lối sống phụ nữ nông thôn. Trong cuộc sống xã hội hiện nay, khoảng cách giàu - nghèo đang ngày càng lớn, sự bất bình đẳng trong việc tiếp cận cơ hội phát triển và các dịch vụ xã hội đang tạo ra nhiều nghịch lý. Những hiện tượng này đang từng ngày, từng giờ tác động tiêu cực đến lối sống của người phụ nữ nông thôn, nhất là với số nữ giới đang ở độ tuổi thanh, thiếu niên; làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện của người phụ nữ nông thôn, là những thách thức không nhỏ với việc giáo dục giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam trong xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn hiện nay.

     3. Mâu thuẫn giữa yêu cầu phát huy vai trò các giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam với xu hướng xa rời giá trị đạo đức truyền thống của một bộ phận phụ nữ nông thôn hiện nay

     Phát huy vai trò giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam với xây dựng lối sống người phụ nữ nông thôn là một trong những nhiệm vụ quan trọng. Với quá trình đổi mới toàn diện, đất nước đã thu được những thành công đáng kể, nhưng bên cạnh đó chúng ta cũng đang đứng trước nhiều vấn đề xã hội nan giải, đó là sự phân hóa giàu nghèo ngày càng trở nên sâu sắc, môi trường sinh thái bị hủy hoại, tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm chưa được giải quyết triệt để, sự bất công cùng các tệ nạn xã hội có chiều hướng gia tăng. Điều đó làm ảnh hưởng tiêu cực đến niềm tin, tình cảm của người phụ nữ nông thôn vào Đảng, Nhà nước… khiến họ thờ ơ với đời sống chính trị, gây bất lợi cho việc phát huy vai trò giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam trong xây dựng lối sống người phụ nữ nông thôn.

     Hiện nay, toàn cầu hóa đang trở thành xu thế tất yếu cho mọi quốc gia muốn hội nhập và phát triển. Với luật chơi sòng phẳng, toàn cầu hóa đang đặt ra bài toán về sự được mất. Toàn cầu hóa đã đưa lại những cơ hội lớn nhưng cũng không ít những nguy cơ như sự phụ thuộc về kinh tế, sự lai căng văn hóa, mất bản sắc dân tộc… Tư tưởng sùng ngoại vô hình trung dẫn đến tâm lý tự coi thường những giá trị của bản thân, của dân tộc. Sự suy giảm về đạo đức, lệch lạc về nhân cách được thể hiện ở khuynh hướng vật chất hóa các hành vi ứng xử, coi nhẹ các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, nhiều người coi việc chạy theo lối sống phương Tây là chuẩn mực để hướng tới, nếu ai không theo thì được coi là lỗi thời, lạc hậu. Không ít phụ nữ nông thôn, nhất là những người đang ở độ tuổi thanh, thiếu niên muốn thể hiện đẳng cấp của mình qua trang phục hàng hiệu, đầu tóc, điện thoại đời mới, sống thực dụng hơn, lãng quên lợi ích tập thể, đề cao lợi ích cá nhân, không coi trọng những giá trị lịch sử, lãng quên quá khứ hào hùng của dân tộc.

     Do ảnh hưởng của lối sống lai căng, nhiều người có thể quên đi những khuôn phép đạo đức được giáo dục từ truyền thống gia đình, dòng tộc. Họ đề cao chủ nghĩa cá nhân, thực dụng, coi thường những đạo lý ngàn đời của cha ông, xem nhẹ các giá trị lễ, hiếu, chung thủy trong gia đình. Những nguyên tắc đối nhân xử thế, nền nếp gia phong trở nên xa lạ và vô nghĩa, họ dần quen với cách sống sòng phẳng theo kiểu “tiền trao, cháo múc”. Với quan niệm sống lệch lạc như vậy thì sự mờ nhạt về lý tưởng là điều không thể tránh khỏi. Từ đó, xuất hiện ngày càng nhiều những hiện tượng phản giá trị trong đời sống xã hội. Hiện tượng sống thử trong giới trẻ đã trở thành trào lưu ở một số nơi, một thứ mốt lan truyền, điều này hoàn toàn không phù hợp với văn hóa sống cũng như những giá trị truyền thống lâu đời trong mối quan hệ nam nữ, vợ chồng của dân tộc Việt Nam. Lối sống thực dụng, ích kỷ làm cho một bộ phận phụ nữ nông thôn bàng quan, thiếu tinh thần, trách nhiệm trước đời sống chính trị xã hội, không ý thức được vai trò, vị trí của giới mình trong gia đình, xã hội. Sự xuất hiện ngày càng nhiều những hiện tượng phản giá trị của giới trẻ trong đời sống xã hội, đó là sự gia tăng của tệ nạn ma túy, mại dâm, lối sống trụy lạc, biến thái… Đây thực sự là vấn đề nóng bỏng đặt ra trong quá trình xây dựng lối sống người phụ nữ nông thôn hiện nay.

     Thực trạng phát huy giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam trong xây dựng lối sống của phụ nữ nông thôn hiện nay đang xuất hiện những vấn đề cấp thiết cần tập trung giải quyết. Đó là việc cần nhận thức đúng đắn và giải quyết có hiệu quả các mâu thuẫn nảy sinh từ chính thực trạng này. Việc đánh giá thực trạng và phát hiện các mâu thuẫn trong quá trình xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn dưới tác động của giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam sẽ là cơ sở thực tiễn cho những định hướng và giải pháp nhằm phát huy vai trò, sức mạnh của giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam trong xây dựng lối sống của người phụ nữ nông thôn hiện nay. Do đó, cần phải nâng cao nhận thức, phát huy vai trò, trách nhiệm của các chủ thể gắn với việc đổi mới nội dung, phương thức phát huy và tạo dựng môi trường xã hội lành mạnh, đặc biệt cần phát huy được tính tự giác, chủ động, tự nguyện của chính người phụ nữ nông thôn trong học tập, lao động, rèn luyện tiếp thu các giá trị đạo đức truyền thống phụ nữ Việt Nam để xây dựng lối sống của họ.

_____________

1. Nguyễn Thị Hảo, Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay, Luận án tiến sĩ Triết học, Đại học KHXHNV Hà Nội, tr.111, 116.

Tác giả: Hồ Thị Hà

Nguồn: Tạp chí VHNT số 417, tháng 3-2019