Với lợi thế là đô thị loại 1 - thành phố tỉnh lị và có tiềm năng tài nguyên du lịch phong phú, đa dạng, thành phố Thanh Hóa (tỉnh Thanh Hóa) có đủ điều kiện xây dựng các sản phẩm du lịch đặc thù, chất lượng cao, đủ khả năng cạnh tranh để phát triển ngành Du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Tuy nhiên, trong thời gian qua, việc tổ chức khai thác, phát huy các giá trị di sản văn hóa (DSVH) để phát triển du lịch của thành phố Thanh Hóa còn nhiều hạn chế, chưa tạo ra được những sản phẩm du lịch đặc trưng, có chất lượng, mang thương hiệu thành phố để hấp dẫn khách du lịch. Vì vậy, việc tìm ra các giải pháp để phát huy DSVH, tạo tính cạnh tranh hấp dẫn du lịch ở thành phố Thanh Hóa là vấn đề cấp thiết cần đặc biệt quan tâm hiện nay.

Quần thể thắng tích Hàm Rồng - Không gian văn hóa Việt giữa lòng thành phố Thanh Hóa. Nguồn: truyenhinhthanhhoa.vn 

1. Phát triển du lịch thành phố Thanh Hóa hiện nay

Với những ưu thế về vị trí địa lý, tài nguyên DSVH, phát triển du lịch trên địa bàn thành phố Thanh Hóa có thể được coi là một trong những hướng nhằm thúc đẩy kinh tế, xã hội phát triển, tăng trưởng đóng góp vào cơ cấu kinh tế của thành phố, góp phần cải thiện, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân và đáp ứng được các mục tiêu đã đặt ra. Nhờ có chính sách đổi mới và sự quan tâm, đầu tư đúng mục đích của các cấp, các ngành liên quan, ngành Du lịch tỉnh Thanh Hóa nói chung và thành phố Thanh Hóa nói riêng có sự khởi sắc đáng kể.

Về lượng khách du lịch đến tham quan DSVH trên địa bàn thành phố

Khách du lịch quốc tế: năm 2017 thành phố Thanh Hóa đón 3.980 lượt khách quốc tế, đến năm 2022 đã tăng lên 27.000 lượt khách quốc tế. Mức tăng bình quân hằng năm đối với khách quốc tế là 61,39%/năm trong giai đoạn 2018-2022. Có sự tăng trưởng mạnh như vậy là do từ 2015, tỉnh Thanh Hóa đã triển khai chiến lược phát triển du lịch mạnh mẽ trên địa bàn toàn tỉnh và từ khi thành Nhà Hồ được công nhận là DSVH thế giới, du khách quốc tế biết đến Thanh Hóa nhiều hơn.

Khách du lịch nội địa: năm 2018 thành phố Thanh Hóa đón 965.020 lượt khách và tăng lên 1.403.000 lượt khách năm 2022. Mức tăng trưởng bình quân hằng năm đối với khách du lịch nội địa đạt 9,81%/năm giai đoạn 2018-2022. Mặc dù từ năm 2020-2021, khách du lịch bị hạn chế di chuyển do dịch bệnh COVID -19, nhưng du lịch địa phương nói chung và du lịch thành phố Thanh Hóa nói riêng vẫn tiếp đón một lượng du khách khá cao, tạo thêm việc làm và thu nhập ổn định cho người dân địa phương.

Ngày lưu trú trung bình của khách du lịch đạt 2,65 ngày đối với khách quốc tế và 1,76 ngày đối với khách nội địa (bảng trang 49).

Hằng năm, khách du lịch đến thành phố Thanh Hóa chiếm khoảng 57-75% trong tổng lượt khách đến du lịch tại tỉnh Thanh Hóa. Tuy nhiên, những năm gần đây, thị trường khách du lịch đến thành phố Thanh Hóa đã có những thay đổi cơ bản, thị trường chủ yếu là khách Trung Quốc, Nhật Bản, chiếm tới 30-40%; khách Singapore chiếm khoảng 10%; các thị trường khác chiếm tỷ trọng nhỏ, chủ yếu là dưới 5%. Về khách du lịch nội địa, tăng nhanh hơn so với các khu vực phụ cận. Ngoài lượng khách từ các tỉnh phía Bắc mà trọng tâm là Hà Nội, khách ở các tỉnh miền Trung và phía Nam cũng đã chọn Thanh Hóa là điểm đến du lịch trong những năm qua. Khách du lịch đến Thanh Hóa tham gia hầu hết các loại hình du lịch như: nghỉ dưỡng hè, tham quan thắng cảnh, du lịch văn hóa - tâm linh, du lịch MICE, mua sắm…

Tổng lượng khách du lịch đến thành phố Thanh Hóa (giai đoạn 2018-2022) -  (Nguồn: Phòng Văn hóa và Thông tin thành phố  Thanh Hóa)

Về tổng thu từ du lịch di sản trên địa bàn thành phố

Tổng thu từ du lịch trên địa bàn thành phố Thanh Hóa bao gồm các khoản thu do du khách đến chi trả cho các dịch vụ như ăn uống, lưu trú, vận chuyển hành khách và một số dịch vụ của các sản phẩm du lịch khác. Trên phạm vi toàn thành phố, theo số liệu của Sở VHTTDL Thanh Hóa, năm 2018 tổng thu từ du lịch của thành phố đạt 384,200 tỷ đồng, đến năm 2022 tăng lên 1.118 tỷ đồng. Trong đó, lưu trú chiếm tỷ trọng lớn nhất, trung bình khoảng 40%; tiếp đến là ăn uống là 35-37%; các dịch vụ khác (lữ hành, vận chuyển, vui chơi giải trí, mua sắm...) chiếm tỷ trọng còn thấp, khoảng từ 20-23%. Tổng thu từ du lịch của thành phố Thanh Hóa so với toàn tỉnh chiếm khoảng 25-30%, tuy chưa cao nhưng có sự tăng trưởng đều, ngày càng nhiều du khách xác định điểm đến là thành phố Thanh Hóa và lưu trú lâu dài, tạo thu nhập cho nhân dân, góp phần vào GRDP toàn tỉnh.

2. Thực trạng công tác bảo tồn DSVH gắn với phát triển du lịch

Nhận thức được giá trị to lớn mà các DSVH trên địa bàn thành phố mang lại, chính quyền thành phố Thanh Hóa và tỉnh Thanh Hóa đã có những biện pháp, chính sách bảo tồn, duy trì sự nguyên vẹn DSVH để phục vụ khai thác du lịch. Thực tế cho thấy các DSVH rất dễ hư hỏng, lãng quên và luôn tiềm ẩn nguy cơ bị xâm hại. Chính vì vậy, bảo tồn và phát huy giá trị các DSVH vừa là nhiệm vụ cấp thiết, vừa mang tính lâu dài; đồng thời, đây không phải nhiệm vụ của một cấp, một ngành hay riêng địa phương, đơn vị nào.

Trong những năm qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị DSVH luôn được thành phố Thanh Hóa quan tâm và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Điển hình trong đó phải kể đến việc huy động các nguồn lực đầu tư tu bổ, tôn tạo các di tích đã và đang xuống cấp. Trong đó, tập trung các di tích lịch sử văn hóa - kiến trúc nghệ thuật, di tích lịch sử cách mạng, như: tu sửa di sản làng cổ Đông Sơn, công viên tưởng niệm các giáo viên và học sinh hy sinh trên công trường đắp đê sông Mã…; tôn tạo phục hồi các lễ hội như: lễ hội Thái miếu nhà Hậu Lê, lễ hội đền Tống Duy Tân, lễ lội Chu Văn Lương; phục hồi làn điệu hò sông Mã…

Với phương châm xã hội hóa, huy động mọi nguồn lực từ Nhà nước, các doanh nghiệp và nhân dân cùng tham bảo tồn DSVH, vì vậy một số điểm di sản đã hoàn thành công tác trùng tu bảo tồn và phát huy giá trị như: Khu di tích lịch sử văn hóa Hàm Rồng (Quyết định số 396/QĐ-TTG ngày 5-3-2013); di tích thắng cảnh Mật Sơn (Quyết định số 682/ QĐ-UBND ngày 25-2-2013), bảo tồn tôn tạo và phát huy giá trị Khu di tích lịch sử Thái miếu nhà Hậu Lê (Quyết định số 870/QĐ-UBND ngày 26-3-2007); trùng tu Khu du lịch, di tích văn hóa lịch sử khảo cổ Hàm Rồng - Núi Đọ và các danh thắng thuộc vành đai xanh Tây Bắc (Quyết định số 116/QĐ-UBND ngày 18-12-2012)…

Chỉ tính riêng giai đoạn 2018-2022, nguồn vốn từ chương trình hỗ trợ các mục tiêu quốc gia, chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa dành cho công tác bảo tồn, tu bổ, phục hồi cho các DSVH trên địa bàn thành phố Thanh Hóa đã lên tới 12,6 tỷ đồng. Bên cạnh đó, nguồn ngân sách của tỉnh đầu tư tu bổ, tôn tạo cho 3 di sản là: đền Cô Bơ năm 2018, làng cổ Đông Sơn năm 2017, lễ hội Thái miếu nhà Hậu Lê với kinh phí 3,14 tỷ đồng; kinh phí chống xuống cấp đối một số di tích là 1,21 tỷ đồng. Ngoài ra, công tác xã hội hóa phục vụ trùng tu, tôn tạo di tích, tổ chức lễ hội dân gian, truyền dạy nghề truyền thống và các loại hình văn hóa phi vật thể trên địa bàn thành phố cũng được chú trọng và mang lại nhiều kết quả tích cực. Ước tính trong giai đoạn 2018-2022, nguồn kinh phí từ công tác xã hội hóa đạt gần 1,52 tỷ đồng, phục vụ tu bổ, tôn tạo bảo tồn DSVH. Những di tích thu hút được nguồn kinh phí xã hội hóa lớn phải kể đến như đền Cô Bơ, chùa Đại Bi, Thiền viện Trúc lâm Hàm Rồng...

Về cơ bản, các di tích được tu bổ, tôn tạo, phục hồi đã bảo đảm các nguyên tắc và quy định của Luật Di sản văn hóa. Qua đó, không chỉ góp phần khôi phục lại diện mạo văn hóa xứ Thanh phong phú, đa dạng, giàu giá trị, mà còn mang lại hiệu quả tích cực về kinh tế, xã hội. Đồng thời, góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm và niềm tự hào của mỗi người dân thành phố Thanh Hóa về di sản của cha ông ta đã gây dựng và trao truyền lại.

3. Giải pháp phát huy giá trị DSVH trong phát triển du lịch ở thành phố Thanh Hóa hiện nay

Về bảo tồn DSVH tạo cơ hội cho du lịch phát triển trên địa bàn thành phố

Trước hết, là công tác kiểm kê DSVH: kiểm kê được xác định là biện pháp quan trọng đầu tiên để bảo vệ di sản nhằm mục đích xác định và mô tả những yếu tố khác nhau cấu thành DSVH và tự nhiên. Kiểm kê di sản phải góp phần vào bảo vệ lâu dài, tức là cần đưa ra các giải pháp để bảo vệ gắn với quá trình phục hồi, duy trì và phát huy giá trị trong đời sống xã hội. Hiện, các DSVH tại thành phố Thanh Hóa đã được thực hiện kiểm kê, nhưng chưa hoàn thiện. Giải pháp đặt ra là quy trình kiểm kê di sản này có thể mở rộng ra đối với nhiều yếu tố khác của di sản mang tính phi vật thể hơn, chẳng hạn như các loại hình âm nhạc truyền thống hay những truyền thống nghệ thuật truyền khẩu trong các xã hội không có chữ viết. Tài liệu kiểm kê bao gồm phần mô tả kỹ thuật, ghi rõ ngày tháng, địa điểm, quá trình lịch sử được biết đến, các nguồn tư liệu tham khảo, một bức ảnh chụp các di sản không thuộc diện bất động sản giúp cho các DSVH có đầy đủ những thông tin cần thiết để thực hiện bảo tồn và lưu trữ, hỗ trợ hoạt động du lịch có thêm những tài liệu quý để giới thiệu cho du khách tới tham quan.

Hai là, xếp hạng DSVH: xếp hạng DSVH trên địa bàn thành phố với quy chế pháp lý đặc thù căn cứ vào tầm quan trọng về lịch sử, thẩm mỹ, kiến trúc, cảnh quan hay sinh học tùy từng trường hợp cụ thể. Lúc này DSVH không còn thuộc diện chịu quy định của luật công về đất đai hay bất động sản cũng như luật tư về quyền sở hữu. Di sản cũng không thể dễ dàng bị hủy hoại hay thay đổi nếu không được cấp phép đặc biệt. Thực hiện xếp hạng các di tích lịch sử văn hóa hay các di sản phi vật thể là yếu tố quan trọng để DSVH được quan tâm nhiều hơn và được bảo tồn đúng cách.

Ba là, quy hoạch lại mạng lưới các DSVH: có một giá trị định hướng lâu dài trên cơ sở điều chỉnh và sắp xếp các điểm di sản theo không gian. Trên cơ sở các nhu cầu hiện tại, đặc biệt là để phát huy giá trị di sản gắn với du lịch, các điểm DSVH cần có những quy hoạch mới nhằm tích hợp các yếu tố mới phù hợp với khu vực không được can thiệp theo luật định, hình thành loại quy hoạch cho từng di sản. Trong đó, cần quan tâm quy hoạch theo vùng, nghĩa là trong quá trình quy hoạch, ngoài quan tâm đến công tác bảo tồn trọng tâm di sản còn giải quyết những bài toán về phân bố hệ thống giao thông, cơ sở dịch vụ như khách sạn, nhà hàng, điểm đỗ xe, cung cấp nước, điện…

Ngoài ra, trong công tác bảo tồn DSVH trên địa bàn thành phố, chính quyền địa phương cần căn cứ vào các văn bản của Trung ương, tỉnh, các cấp quản lý văn hóa để thực hiện đúng quy định bảo tồn, tránh làm tổn hại đến di sản. Vì vậy, để nâng cao chất lượng, hiệu quả trong bảo tồn và phát huy giá trị DSVH thì công việc đầu tiên cần tập trung là xây dựng các quy định để thực hiện Luật Di sản văn hóa hiện hành, các nghị định, của Chính phủ, các thông tư hướng dẫn của Bộ VHTTDL và các ngành liên quan.

Bảo tồn DSVH trên địa bàn phải mang tính chất liên ngành trong việc nghiên cứu, kiểm kê, xếp hạng di sản các di tích lịch sử văn hóa, kiến trúc, các DSVH phi vật thể, các di chỉ, khảo cổ. Vì vậy, cần xây dựng hồ sơ nâng hạng, xếp hạng mới và kế hoạch bảo tồn kèm theo.

Bảo tồn DSVH ở thành phố Thanh Hóa có liên quan đến nhiều chủ thể. Đối với cơ quan quản lý nhà nước cần hoàn thiện hệ thống các công cụ pháp lý bảo vệ di sản, đưa ra các quy hoạch phù hợp giữa việc phát triển cơ sở vật chất, hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế, xã hội với việc bảo tồn di sản, trong đó ưu tiên giữ nguyên vẹn không gian di sản hoặc phát triển theo nguyên tắc bền vững. Tăng cường sự phối hợp giữa các ban ngành trong đánh giá và cấp phép các dự án liên quan đến DSVH và xung quanh khu vực có di sản. Thực hiện đầu tư và xúc tiến thực hiện các đề án đã phê duyệt liên quan đến phát triển du lịch gắn với phát triển kinh tế bền vững cho cộng đồng. Cần có chính sách khuyến khích, trợ cấp kinh tế cho người dân duy trì các ngành nghề truyền thống, các phương thức sinh hoạt truyền thống để phục vụ hoạt động du lịch. Đối với cộng đồng địa phương, người dân sinh sống ở khu vực quanh di sản phải có ý thức tốt trong việc bảo vệ, tránh tàn phá di tích, di sản do các hoạt động dân sinh. Đối với các tổ chức, cá nhân kinh doanh và tham gia hoạt động du lịch trên địa bàn khi tổ chức khai thác du lịch từ di sản, ở điểm di sản phải chủ động cung cấp thông tin cũng như những quy định, những việc được làm và không được làm khi tham gia vào du lịch di sản cho du khách. Tuân thủ nghĩa vụ đóng góp, nộp thuế và các nghĩa vụ có liên quan theo cam kết kinh doanh đối với nhà nước và chính quyền. Do địa bàn thành phố Thanh Hóa rộng, có sự dàn trải nhiều DSVH nên có thể xem xét triển khai một số mô hình hợp tác công - tư phù hợp nhằm huy động các nguồn lực của địa phương trong tổ chức, khai thác giá trị DSVH một cách hợp lý.

Tăng cường công tác xúc tiến đầu tư, tuyên truyền quảng bá DSVH để thu hút các thị trường du lịch

Công tác tìm kiếm thông tin về DSVH địa phương, xúc tiến đầu tư, xúc tiến quảng bá DSVH gắn với du lịch ở thành phố Thanh Hóa hiện nay còn nhiều hạn chế, chưa có bộ phận chuyên trách thực hiện nhiệm vụ này. Trong những năm tới, để tạo điều kiện cho khách du lịch tra cứu các thông tin về DSVH gắn với du lịch thành phố Thanh Hóa thuận tiện dễ dàng; đồng thời để thực hiện có hiệu quả công tác xúc tiến đầu tư phát triển du lịch từ nguồn tài nguyên di sản, công tác xúc tiến quảng bá di sản gắn với du lịch thành phố Thanh Hóa đến các thị trường trong và ngoài nước… cần thiết phải xây dựng trang web riêng về du lịch tài nguyên của thành phố Thanh Hóa, và cần có một bộ phận chuyên trách thực hiện các nhiệm vụ quan trọng này.

Chủ động tổ chức các chương trình giới thiệu về DSVH địa phương gắn với du lịch Thanh Hóa ở nước ngoài, đặc biệt là ở những thị trường mục tiêu của du lịch thành phố Thanh Hóa như Lào, Thái Lan, Nhật Bản; ở trong nước như Hà Nội, Huế, Hội An…

Hằng năm, thành phố Thanh Hóa cần phối hợp với các cơ quan liên quan (Sở VHTTDL Thanh Hóa; Trung tâm Xúc tiến đầu tư, thương mại và du lịch tỉnh; Hiệp hội Du lịch tỉnh Thanh Hóa…) tổ chức giới thiệu các tài nguyên di sản tại địa bàn và các cơ hội, các chương trình xúc tiến đầu tư du lịch; giới thiệu các sản phẩm, dịch vụ du lịch, các điểm đến du lịch địa phương; tổ chức những đoàn famtrips cho các doanh nghiệp du lịch khám phá các giá trị văn hóa ở địa phương để xây dựng các chương trình, tour… Các chương trình này có thể được tổ chức dưới hình thức Tuần Văn hóa - Du lịch thành phố Thanh Hóa, hoặc dưới dạng các tập gấp để cung cấp cho khách du lịch, các nhà đầu tư, các doanh nghiệp du lịch tại các triển lãm, hội chợ du lịch, các hội nghị, hội thảo… trong và ngoài nước.

Để càng nhiều du khách biết đến hình thức du lịch di sản tại thành phố Thanh Hóa, các đơn vị du lịch, chính quyền địa phương cần quan tâm tham gia các hội chợ, triển lãm du lịch ở trong và ngoài nước: Trung tâm tư Văn hóa, Thông tin, Thể thao và Du lịch thành phố, Ban quản lý di tích lịch sử văn hóa Hàm Rồng và Trung tâm bảo tồn DSVH Thanh Hóa, Sở VHTTDL tỉnh làm đầu mối liên kết các doanh nghiệp du lịch (các công ty lữ hành, khách sạn, khu du lịch...) trên địa bàn thống nhất lựa chọn và tham gia các hội chợ, triển lãm du lịch được tổ chức hằng năm trong nước và nước ngoài để giới thiệu chung về du lịch thành phố Thanh Hóa một cách có hiệu quả.

Quảng bá DSVH gắn với hình ảnh du lịch thành phố Thanh Hóa trên các phương tiện thông tin đại chúng. Với hoạt động này, cần có sự phối hợp lồng ghép với hoạt động tuyên truyền quảng bá hình ảnh du lịch tỉnh Thanh Hóa nói chung, hoặc du lịch cả nước (nếu được tổ chức ở nước ngoài).

Tổ chức quản lý DSVH gắn với phát triển du lịch địa phương

Nâng cao năng lực của các phòng chuyên môn trong quản lý nhà nước về DSVH và quản lý du lịch trên địa bàn thành phố, đặc biệt trong quản lý quy hoạch DSVH, quản lý bảo tồn phát huy giá trị DSVH gắn với du lịch, quản lý đầu tư, quản lý công tác xúc tiến quảng bá DSVH gắn với du lịch, đào tạo bồi dưỡng, quản lý môi trường tại các điểm di sản…; tư vấn giúp UBND thành phố trong việc xét duyệt các quy hoạch phát huy giá trị DSVH gắn với phát triển du lịch, các dự án đầu tư văn hóa và phát triển du lịch thuộc thẩm quyền.

Thành lập cơ quan quản lý chuyên ngành trong công tác quản lý phát huy giá trị DSVH gắn với phát triển du lịch (trực thuộc Phòng VHTT hoặc trực thuộc UBND thành phố).

Thành phố chỉ đạo các đơn vị chức năng nghiên cứu xây dựng các quy chế quản lý ở các khu, điểm di sản, nguyên tắc sử dụng phát huy giá trị di sản để phát triển du lịch… nhằm tạo hành lang pháp lý thuận lợi để quản lý, đầu tư, khai thác và phát triển du lịch trên địa bàn thành phố.

Chỉ đạo việc tăng cường cơ chế liên kết, hợp tác, phối hợp trong hoạt động quản lý phát huy giá trị di sản và phát triển du lịch giữa các ngành ở địa phương; giữa các địa phương trên địa bàn thành phố và trong toàn tỉnh. Qua đó tạo ra được những sản phẩm du lịch tài nguyên văn hóa có chất lượng, độc đáo, hấp dẫn và có sức cạnh tranh, tạo ra sự thúc đẩy tương hỗ nhằm phát triển du lịch có hiệu quả.

Bồi dưỡng, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, công chức quản lý văn hóa cơ sở

Để DSVH địa phương phát huy được giá trị trong du lịch, ngoài vấn đề như chia sẻ lợi ích giữa các chủ thể quản lý hay xúc tiến đầu tư, thì vấn đề quan trọng là cần nâng cao, đào tạo kỹ năng, nhận thức về du lịch cho các cán bộ quản lý văn hóa cơ sở và cả cộng đồng dân cư địa phương. Nội dung này tập trung chủ yếu vào việc trang bị cho cán bộ văn hóa cơ sở và cộng đồng dân cư, người phục vụ du lịch đổi mới nhận thức về bảo vệ DSVH gắn với phát triển du lịch bền vững, các kiến thức, kỹ năng liên quan về tâm lý du khách, trình độ giao tiếp về ngoại ngữ… Công tác đào tạo, nâng cao kiến thức, kỹ năng du lịch cho cán bộ văn hóa và cộng đồng dân cư được tiến hành theo nhiều hình thức khác nhau tùy vào điều kiện, có thể đào tạo tại chỗ như mời chuyên gia hướng dẫn chuyên môn, nghiệp vụ; hoặc kết hợp đào tạo ngắn hạn, đào tạo theo đặt hàng với các cơ sở đào tạo du lịch trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa; tham khảo các mô hình, kinh nghiệm tiêu biểu ở một số địa phương có đặc điểm, điều kiện tương đồng.

Bảo vệ môi trường du lịch tại các điểm DSVH

Để phát huy giá trị di sản, giảm thiểu sự thất thoát tài nguyên và ô nhiễm môi trường tại các điểm di sản, đảm bảo cho sự phát triển bền vững của du lịch, thành phố cần tập trung chú trọng việc tuân thủ triệt để quy hoạch về sử dụng đất trên quan điểm khai thác hợp lý và có hiệu quả nhất những tiềm năng về tài nguyên, đồng thời phải đảm bảo sự phát triển bền vững của môi trường sinh thái. Quán triệt nghiêm túc các tổ chức, cá nhân quản lý và sử dụng tài nguyên phải thực hiện tuân thủ Luật bảo vệ Môi trường; Luật Di sản văn hóa; bảo vệ nghiêm ngặt môi trường du lịch ở những khu vực nhạy cảm như các khu danh thắng, các di tích lịch sử văn hóa. Quy định bắt buộc lập báo cáo đánh giá tác động của môi trường, đảm bảo công tác phòng cháy, chữa cháy đối với mọi dự án đầu tư phát triển kinh tế, xã hội nói chung và phát triển du lịch tài nguyên nói riêng, đặc biệt các dự án lớn. Kiểm tra thường xuyên việc chấp hành các quy định về bảo vệ môi trường phòng cháy, chữa cháy tại các điểm di sản và các cơ sở lưu trú. Xây dựng bổ sung nhà vệ sinh công cộng đạt chuẩn tại các điểm di sản. Sử dụng các vật liệu thân thiện với môi trường một cách hợp lý trong các điểm du lịch, công trình di sản phục vụ khách tham quan, vừa tăng tính thẩm mỹ, thân thiện và tạo không gian xanh cho di sản.

Khuyến khích hỗ trợ cộng đồng tham gia hoạt động phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch

Cần chú trọng nâng cao vai trò của cộng đồng dân cư và tạo điều kiện để cộng đồng tham gia vào các hoạt động phát huy giá trị di sản gắn với du lịch. Có chính sách khuyến khích và hỗ trợ cộng đồng tham gia quản lý bảo tồn di sản và đầu tư phát triển du lịch ở chính nơi họ sinh sống (đặc biệt là người dân ở làng cổ Đông Sơn, người dân hai bên bờ sông Mã…). Chính sách này rất quan trọng, một mặt vừa thu hút được các nguồn vốn đầu tư trong dân, mặt khác tạo công ăn việc làm, xóa đói giảm nghèo cho người dân, giúp họ trực tiếp tham gia vào việc bảo vệ các nguồn tài nguyên và môi trường, cùng chia sẻ lợi ích và trách nhiệm trong việc khai thác tài nguyên phục vụ phát triển du lịch. Tham mưu cho tỉnh ban hành các cơ chế, chính sách khuyến khích và hỗ trợ ban đầu tạo điều kiện cho cộng đồng tham gia vào các hoạt động du lịch (cả trực tiếp và gián tiếp) nhằm sử dụng có hiệu quả các nguồn lực (vốn đầu tư, lao động và kinh nghiệm...) trong cộng đồng dân cư để đa dạng hóa các dịch vụ du lịch như: dịch vụ homestay, dịch vụ vận chuyển khách, hướng dẫn du lịch, sản xuất và bán các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, cung cấp lương thực, thực phẩm... Đồng thời, xem xét thử nghiệm để triển khai phù hợp một số mô hình du lịch cộng đồng, coi đó là phương thức tiếp cận quan trọng để phát triển du lịch của thành phố Thanh Hóa, qua đó giải quyết được đầu ra cho một số sản phẩm của các làng nghề thủ công truyền thống như: rượu làng Quảng, hương Quán Giò, nem chua Đông Hưng, đá mỹ nghệ núi Nhồi...

Liên kết, hợp tác giữa địa phương với các tỉnh, thành phố phụ cận trong hoạt động khai thác, phát triển du lịch

Trong phát triển du lịch hiện nay của thành phố Thanh Hóa, không thể thiếu sự liên kết, hợp tác tương trợ nhằm hình thành các tuyến, tour mở rộng với các địa phương trong và ngoài tỉnh như Sầm Sơn, Thành nhà Hồ, suối cá thần, đền Bà Triệu… tức là liên kết với các không gian, điểm du lịch nổi tiếng của tỉnh và mở rộng với các địa phương ngoài tỉnh, đặc biệt là hai địa phương tiếp giáp với tỉnh Thanh Hóa là: Ninh Bình và Nghệ An. Trên cơ sở giao thông thuận lợi, có thể thiết kế các tour gắn với các DSVH nổi tiếng của thành phố như: làng cổ Đông Sơn, Thái miếu nhà Hậu Lê, Khu du lịch sinh thái văn hóa Hàm Rồng và một số điểm tham quan ý nghĩa khác như: Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Thanh Hóa, Bảo tàng Cổ vật Hoàng Long, tượng đài anh hùng dân tộc Lê Lợi, quảng trường Lam Sơn, Khu văn hóa tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, tuyến tham quan ngược xuôi sông Mã với các tuyến, điểm, tuor ngoài tỉnh như: Tràng An, Bái Đính, Hoa Lư, Phát Diệm (Ninh Bình), Kim Liên (Nghệ An). Tận dụng tốt hệ thống hạ tầng, cơ sở vật chất đồng bộ để triển khai các loại hình du lịch phù hợp như: du lịch hội thảo, hội nghị. Thu hút mô hình du lịch tham quan nghiên cứu tìm hiểu lịch sử, văn hóa, trải nghiệm…

Với tiềm năng sẵn có, đặc biệt là tính đa dạng và giàu giá trị của các tài nguyên DSVH, trong đó trọng tâm là các di tích lịch sử, văn hóa, kiến trúc nghệ thuật, di chỉ khảo cổ học, các thắng cảnh, làng nghề, các công trình văn hóa đặc sắc, có sự tập trung, hệ thống cơ sở vật chất, hạ tầng được đầu tư đồng bộ nhất của tỉnh Thanh Hóa, đây là nguồn lực to lớn để thành phố Thanh Hóa có khả năng trở thành một trọng điểm du lịch của tỉnh Thanh Hóa nói riêng, khu vực Bắc Trung Bộ nói chung. Tuy nhiên, để khai thác đầy đủ, toàn diện được giá trị của hệ thống DSVH giàu ý nghĩa này đòi hỏi cấp ủy, chính quyền và nhân dân thành phố Thanh Hóa phải chuyển biến nhận thức, đó là du lịch phải phát triển bền vững cùng di sản, tránh tách rời mục tiêu bảo vệ và phát huy giá trị DSVH với phát triển du lịch, xem phát triển du lịch là cái đích nhưng bảo vệ di sản phải là mục tiêu thường xuyên. Hai mặt này có vai trò tương hỗ, hỗ trợ lẫn nhau, không xem nhẹ bất cứ một mặt nào. Để từ đó, nguồn lợi từ du lịch sẽ góp phần bù đắp cho kinh phí duy tu, bảo dưỡng, trùng tu, tu bổ DSVH.

Ths LÊ QUANG HIỂN - TS HÀ ĐÌNH HÙNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 542, tháng 8-2023