Trong bức tranh đa sắc của 54 dân tộc Việt Nam, Si La là một gam màu thầm lặng nhưng vô cùng đặc biệt. Họ là một trong những dân tộc có dân số ít nhất, sinh sống chủ yếu ở huyện Mường Nhé (Điện Biên) và huyện Mường Tè (Lai Châu). Trong đời sống văn hóa của mình, người Si La đã lưu giữ nhiều phong tục, tập quán, tín ngưỡng độc đáo, nổi bật nhất là trang phục truyền thống của phụ nữ. Bộ trang phục không chỉ là tấm áo che thân, mà còn là tấm gương phản chiếu đời sống tinh thần, địa vị xã hội, dấu ấn tuổi tác và tình trạng hôn nhân của mỗi người phụ nữ. Từ những đường may, sắc màu đến những đồng xu bạc lấp lánh, trang phục của phụ nữ Si La gói ghém cả một lịch sử, một bản sắc dân tộc cần được nâng niu và bảo tồn.

Phụ nữ Si La từ nhỏ đã được mẹ dạy cách may vá, thêu thùa, cách phân biệt từng loại vải, từng kiểu hoa văn và ý nghĩa của nó. Trang phục của họ có nhiều chi tiết cầu kỳ, được chắt lọc qua nhiều thế hệ, phản ánh cái đẹp thẩm mỹ gắn liền với quan niệm về nhân sinh. Nổi bật nhất là chiếc áo với mảng ngực áo được may bằng loại vải khác màu so với toàn thân áo. Chính sự đối lập này đã tạo nên một điểm nhấn mạnh mẽ, khẳng định phong cách thẩm mỹ riêng biệt của người Si La. Trên mảng vải ấy, hàng chục đồng xu bạc, xu nhôm được khâu chặt vào vải, sáng lấp lánh theo từng bước đi. Theo quan niệm của người Si La, bạc gắn trên áo không chỉ để làm đẹp mà còn mang ý nghĩa xua đuổi tà ma, giữ cho người phụ nữ khỏe mạnh, an yên. Chính vì vậy, mỗi bộ trang phục phụ nữ Si La là một “lá bùa hộ mệnh”, đồng thời cũng là một kho tàng nghệ thuật.

Phụ nữ Si La từ nhỏ đã được mẹ dạy cách may vá, thêu thùa

Bà Lò Thị Hương, một phụ nữ Si La ở bản Seo Hay, Mường Nhé (Điện Biên), chia sẻ: “Con gái chúng tôi từ nhỏ đã quen với tiếng leng keng của những đồng xu bạc. Khi mặc áo, nghe tiếng bạc va nhau, chúng tôi thấy mình như đang mang theo tiếng gọi của tổ tiên. Trang phục này không chỉ để đẹp mà còn là linh hồn của người Si La, nếu không có nó, chúng tôi sẽ cảm thấy mình bị thiếu đi một phần”. Lời chia sẻ của bà khiến người nghe cảm nhận rõ niềm tự hào và sự gắn bó sâu nặng của đồng bào với trang phục truyền thống.

Ngoài chiếc áo bạc nổi bật, khăn đội đầu của phụ nữ Si La cũng mang nhiều tầng ý nghĩa. Điều đặc biệt, khăn không chỉ là phụ kiện làm đẹp mà còn phản ánh lứa tuổi và tình trạng hôn nhân. Con gái nhỏ thường đội khăn có cách thắt đơn giản, ít họa tiết. Khi trưởng thành, bước vào tuổi cập kê, khăn sẽ được trang trí cầu kỳ hơn, với nhiều đường chỉ thêu tỉ mỉ. Người phụ nữ đã có chồng thì khăn đội đầu mang kiểu dáng khác, kín đáo và chững chạc hơn, thể hiện sự đứng đắn, nghiêm cẩn trong đời sống gia đình. Cách quấn khăn, cách thêu chỉ không chỉ nói lên tuổi tác mà còn là lời nhắn gửi thầm lặng về vị trí của người phụ nữ trong cộng đồng.

Các chi tiết hoa văn được thêu kỳ công, tỉ mỉ từng chi tiết nhỏ

Trong những ngày lễ hội hay đám cưới, nhìn những thiếu nữ Si La trong trang phục truyền thống mới thấy hết vẻ đẹp rực rỡ của văn hóa này. Áo bạc sáng lấp lánh, khăn đội đầu nổi bật, túi vải bằng dây rừng đeo bên hông với những sợi chỉ đỏ sặc sỡ khiến cả không gian bản làng như bừng sáng. Chiếc túi ấy, nghe qua tưởng giản đơn, nhưng lại là điểm nhấn thể hiện sự khéo léo và tinh tế của phụ nữ Si La. Nó không chỉ để đựng vật dụng nhỏ bé mà còn như một món đồ trang sức, góp phần làm nên dáng vẻ duyên dáng cho thiếu nữ. Người Si La quan niệm, màu đỏ là màu của sự sống, của hạnh phúc, nên những sợi chỉ đỏ được thêu trang trí trên túi chính là ước vọng về một tương lai tươi sáng, gia đình sum vầy.

Điều làm nên sự độc đáo của trang phục phụ nữ Si La còn ở chỗ nó luôn gắn liền với nghi lễ, phong tục và tín ngưỡng. Trong lễ hội, mỗi phụ nữ đều mặc áo bạc như một lời mời gọi linh thiêng, kết nối giữa con người và thần linh. Trong đám cưới, cô dâu khoác trên mình bộ trang phục rực rỡ nhất, thể hiện sự trân trọng đối với nhà chồng và niềm hạnh phúc bước vào cuộc sống mới. Còn những ngày tang lễ, trang phục của phụ nữ Si La cũng có sự thay đổi, giản lược bớt đi những đồng xu bạc, thể hiện sự chia sẻ nỗi buồn với gia đình tang chủ. Như vậy, bộ trang phục đã vượt ra ngoài giá trị thẩm mỹ đơn thuần để trở thành một phần không thể tách rời của đời sống tinh thần người Si La.

Trang phục phụ nữ Si La là sự kết hợp hài hòa giữa tính thẩm mỹ, tín ngưỡng và bản sắc dân tộc. Nó không chỉ làm đẹp cho người phụ nữ mà còn kể lại câu chuyện về lịch sử, về những giá trị tinh thần được gìn giữ qua bao đời. Từ đồng xu bạc lấp lánh đến chiếc khăn đội đầu kín đáo, từ túi vải đỏ sặc sỡ đến từng đường chỉ khâu cẩn trọng, tất cả đều nói lên sự khéo léo, tinh tế và tâm hồn phong phú của người Si La. Mỗi khi ngắm nhìn những người phụ nữ trong bộ trang phục truyền thống ấy, ta như được chạm vào chiều sâu văn hóa của một cộng đồng nhỏ bé nhưng kiên cường, như nghe được tiếng thì thầm của thời gian vọng về. Và chính trong những bộ trang phục tưởng chừng giản dị ấy, ta thấy được sức sống mãnh liệt của bản sắc văn hóa Việt Nam, nơi những sắc màu nhỏ bé vẫn luôn hòa quyện, góp phần làm nên bức tranh đa dạng và rực rỡ của dân tộc.

Trang phục truyền thống của phụ nữ Si La được nhiều người biết đến qua những chương trình văn hóa, hội diễn

Song, trong đời sống hiện đại, sự độc đáo ấy đang đứng trước nhiều thách thức. Do người Si La đa phần sinh sống ở vùng núi cao, xa trung tâm, đời sống kinh tế còn nhiều khó khăn. Vải vóc, bạc, nhôm để may áo và trang trí không phải lúc nào cũng dễ kiếm. Nhiều cô gái trẻ đi học xa, đi làm ở thành phố, ít có cơ hội mặc trang phục truyền thống, thay vào đó là quần áo hiện đại tiện lợi hơn. Có những gia đình vì vất vả mưu sinh mà không còn thời gian chăm chút cho việc thêu thùa, may vá. Bà con lo lắng rằng, nếu lớp trẻ không giữ gìn, mai này sẽ khó tìm thấy hình ảnh phụ nữ Si La trong bộ áo bạc lấp lánh như hôm nay.

Tuy nhiên, vẫn còn đó những người nặng lòng với di sản. Bà Lò Thị Chía, nghệ nhân may trang phục Si La ở Mường Tè (Lai Châu), chia sẻ trong niềm trăn trở: “Chúng tôi chỉ mong có điều kiện để truyền dạy nghề may áo bạc cho con cháu. Trang phục này quý lắm, không thể để mất đi. Nếu mất, người Si La chúng tôi cũng sẽ như mất đi một phần hồn vía của dân tộc”. Lời nói của bà như một lời nhắc nhở rằng, việc bảo tồn trang phục không chỉ là việc riêng của cộng đồng Si La mà còn là trách nhiệm chung của xã hội trong hành trình giữ gìn bản sắc văn hóa các dân tộc Việt Nam.

Ngày nay, tại nhiều chương trình văn hóa, hội diễn, lễ hội vùng cao đã có phụ nữ Si La tham gia trình diễn trang phục truyền thống. Đó là dịp để người dân trong và ngoài nước hiểu hơn về vẻ đẹp độc đáo của bộ trang phục này. Những nỗ lực ấy, để chúng ta có quyền tin tưởng rằng, trang phục của người Si La tiếp tục tỏa sáng trong đời sống hiện đại.

Bài, ảnh: NGÔ HUYỀN