Tham gia Liên hoan văn nghệ quần chúng trong Ngày hội văn hóa dân tộc Mường lần thứ II, năm 2025, Đoàn diễn viên, nghệ nhân dân tộc Mường tỉnh Phú Thọ đã mang đến Ngày hội những trang phục truyền thống độc đáo và các tiết mục dân ca, dân vũ đặc sắc.

Tỉnh Phú Thọ, nơi cội nguồn dân tộc, vùng đất hội tụ nhiều giá trị lịch sử, văn hóa. Trải qua bao thế hệ, văn hóa dân tộc Mường vẫn được bảo tồn và lan tỏa qua phong tục, tập quán, nếp ăn, nếp ở; qua trang phục, tiếng nói, lời ca... Những nếp nhà sàn tựa bên triền núi, tiếng cồng chiêng ngân vang, những lễ hội truyền thống hay điệu xoè, điệu ví… đã tạo nên một bản sắc riêng đậm đà, vừa mộc mạc, vừa giàu tính nhân văn và là hồn cốt của cộng đồng.

Trang phục ngày thường của người Mường tỉnh Phú Thọ

Từ xa xưa, người Mường có truyền thống trồng bông, ươm tơ, dệt vải. Với đôi tay tài hoa của mình, người phụ nữ đã khéo léo thêu dệt nên những đường nét tinh tế, cầu kỳ và hết sức sáng tạo để phù hợp với thẩm mỹ và phong tục tập quán của dân tộc mình.

Trang phục truyền thống của dân tộc Mường tuy giản dị, mộc mạc, nhưng thể hiện sự trang nhã, hài hòa, là biểu tượng của lịch sử, văn hóa và tinh thần của dân tộc Mường.

Trang phục thường ngày, của người Mường tỉnh Phú Thọ gồm áo của phụ nữ mường với cổ tròn xẻ 2 vạt trước, phía dưới có 2 túi nhỏ cân xứng, giữa lưng có đường ghép, tay áo liền với thân, nách khoét hình cung, chiều dài của áo ngắn chấm eo lưng.

Váy của phụ nữ được may theo kiểu váy ống gồm 2 phần: Thân váy và cạp váy. Trong trang phục của phụ nữ dân tộc Mường, cạp váy được coi là điểm nhấn và thể hiện sự sáng tạo của người thêu dệt. Cạp váy được dệt bằng sợi tơ tằm trang trí hoa văn, họa tiết độc đáo như hình con rồng, con hươu hay tương tự trang trí trên mặt trống đồng Đông Sơn. Đi kèm với bộ trang phục là thắt lưng xanh, khăn trắng đội đầu. Tất cả tạo nên sự duyên dáng, e ấp của người phụ nữ dân tộc Mường.

Bộ trang phục nam dân tộc Mường xưa là vải dệt màu nâu, hoặc màu đen. Áo may tứ thân, xẻ tà, có đường nối ở giữa sống lưng, nẹp áo được buộc dây chéo sang bên, tay nối liền với thân và có đường nối, cửa tay áo rộng, nách khoét hình vòng cung. Áo cánh nam may vừa để dễ vận động và tiện cho việc lao động sản xuất, đi ruộng, đi nương.

Quần được may rộng chùng tới mắt cá chân, khi mặc dùng dây vải buộc ngoài cho chặt. Đàn ông Mường trên đầu bịt khăn, khăn được quấn vòng từ gáy ra phía trước giao nhau trên trán, gài dưới mái tóc. Chiếc khăn là một vật rất quan trọng, xưa kia đối với người đàn ông dân tộc Mường khi ra khỏi nhà nếu không đội khăn họ sẽ không được bước đến cửa quan.

Trang phục lễ cưới của người Mường tỉnh Phú Thọ

Bộ lễ cưới của người Mường tỉnh Phú Thọ với váy, áo, yếm, thắt lưng, khăn trắng đội đầu, được lựa chọn các màu sắc rực rỡ hơn như các màu đỏ, vàng, xanh, tím… với mái tóc buông dài óng mượt. Để nổi bật trong ngày trọng đại của đời mình, cô dâu Mường sẽ khoác thêm chiếc áo dài (còn được gọi là áo chùng) màu đen, đặc biệt không thể thiếu các trang sức như xà tích, vòng cổ, vòng tay lóng lánh bằng bạc càng tô thêm vẻ đẹp của bộ trang phục truyền thống nữ dân tộc Mường.

Bộ trang phục của chú rể trong ngày cưới với chiếc áo chùng nam may theo kiểu dáng suông, kết hợp với khăn đội đầu. Dù không quá cầu kỳ nhưng qua đó toát lên vẻ chỉn chu, mạnh mẽ, mang đậm dấu ấn của người Việt cổ. Tổng thể bộ trang phục thể hiện khí chất điềm đạm, bản lĩnh của người đàn ông dân tộc Mường.

Trong lễ cưới của người Mường, dù trời không mưa, không nắng, nhưng cô dâu về nhà chồng thường đội chiếc nón lá, bởi nó mang ý nghĩa về sự lễ phép, khiêm nhường, tôn trọng gia đình nhà chồng và nhắc nhở về những giá trị truyền thống tốt đẹp. Lễ đón dâu sẽ được nhà gái mang theo chăn, gối, đệm do chính bàn tay khéo léo của cô dâu thêu dệt để biếu, tặng gia đình nhà chồng, cùng với các đồ sính lễ khác. Đây là những phong tục đẹp từ bao đời nay vẫn được người Mường gìn giữ và lưu truyền.

Trong lễ cưới của người Mường, cô dâu về nhà chồng thường đội chiếc nón lá, bởi nó mang ý nghĩa về sự lễ phép, khiêm nhường

Mỗi khi Xuân về, khắp các vùng Mường tưng bừng tổ chức lễ hội dân gian truyền thống. Những chàng trai cô gái xúng xính trong trang phục lễ hội rực rỡ sắc màu. Bộ trang phục váy áo của phụ nữ là chiếc váy nhung đen và áo cóm được may bó sát thân với nhiều màu sắc phong phú. Trên tay là những quả còn ngũ sắc, là biểu tượng của tình yêu đôi lứa trao nhau lời hẹn ước.

Vào dịp lễ hội, bộ trang phục nữ dân tộc Mường được khoác thêm chiếc áo chùng. Cũng tương tự như áo pắn nhưng được kéo dài xuống ngang đầu gối, phía dưới hơi xòe rộng, hai vạt áo buông tự do để khoe hoa văn thổ cẩm và tạo cảm giác mềm mại, duyên dáng của người phụ nữ.

Bộ trang phục lễ hội của các chàng trai Mường là áo ngắn, cài khuy, quần dài ống rộng để tạo sự thoải mái, năng động. Trang phục được lựa chọn kỹ càng hơn với nhiều màu sắc phong phú, tạo nên vẻ lịch sự, sang trọng. Đặc biệt rất dễ sử dụng trong đời sống hằng ngày và trong các dịp lễ hội.

Tất cả được hòa quyện trong không gian văn hóa đặc sắc như chiêng Mường hay các làn điệu dân ca vang vọng núi rừng cùng những trò chơi dân gian tiêu biểu. Qua đó phản ánh đời sống văn hóa tinh thần phong phú đa dạng của dân tộc Mường.

Chia sẻ về phần trình diễn trang phục và các tiết mục dân ca dân vũ của các nghệ nhân, diễn viên quần chúng, bà Bùi Thị Thu Quyên, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa Thông tin và Điện ảnh tỉnh Phú Thọ cho biết: Văn hóa Mường ở tỉnh Phú Thọ, đặc biệt là tỉnh Hòa Bình cũ, được coi là một trong những cái nôi của người Mường, nơi nhiều thế hệ cộng cư, gây dựng nên sắc thái văn hóa rất riêng, góp phần làm nên bức tranh rực rỡ của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Trong chương trình lần này, đoàn nghệ nhân dân tộc Mường tỉnh Phú Thọ có hơn 50 thành viên tham gia, góp mặt đầy đủ ở tất cả các nội dung. Ở mỗi phần trình diễn, đồng bào đều chuẩn bị rất chu đáo, thể hiện tinh thần trách nhiệm cao, mang tới những nét bản sắc tiêu biểu nhất của văn hóa Mường. Đặc biệt, vùng Mường Phú Thọ gắn với bốn mường nổi tiếng: Mường Bi, Mường Động, Mường Vang, Mường Thàng; các nghệ nhân đều chắt lọc những tinh túy nhất của cộng đồng mình để giới thiệu tại Liên hoan.

“Đoàn nghệ nhân dân tộc Mường mong muốn sẽ mang bản sắc quê hương hòa chung với sắc màu văn hóa Mường của các địa phương khác, cùng hướng tới mục tiêu gìn giữ, bảo tồn, phát huy và quảng bá những giá trị tốt đẹp của văn hóa dân tộc Mường. Đồng thời, bà con cũng mong lãnh đạo Bộ VHTTDL, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam tiếp tục quan tâm hơn nữa đến đời sống văn hóa, tinh thần của đồng bào Mường; tổ chức thêm nhiều sân chơi, chương trình giao lưu, gặp gỡ, học hỏi, để cộng đồng có điều kiện thực hiện sứ mệnh gìn giữ, trao truyền và lan tỏa giá trị văn hóa Mường tới du khách trong nước và quốc tế”- bà Bùi Thị Thu Quyên bày tỏ.

Tiết mục dân ca, dân vũ do các nghệ nhân, diễn viên đoàn Phú Thọ biểu diễn

Cùng với trình diễn trang phục, đoàn nghệ thuật Mường tỉnh Phú Thọ còn mang đến Ngày hội các tiết mục: Hòa tấu nhạc cụ dân tộc: “Nhịp sống đất Mường”, đó là những âm vang của tiếng cồng, tiếng chiêng và những làn điệu dân ca ngọt ngào. Mỗi âm thanh vang lên không chỉ đơn thuần là giai điệu, mà còn là tiếng gọi của cội nguồn, là hơi thở của núi rừng và là tâm hồn của dân tộc. Mỗi nhịp chiêng, tiếng trống đều gợi mở một không gian văn hóa đậm đà, nơi lưu giữ ký ức, phong tục và niềm tự hào của người Mường về cội nguồn dân tộc. Âm hưởng ấy vang lên từ núi rừng, đi qua thời gian và in đậm trong tâm thức người Mường như một lời nhắc nhở về bản sắc và truyền thống quý báu cần được trân trọng và gìn giữ.

Sử thi “Đẻ đất đẻ nước” do tốp nam biểu diễn, kể câu chuyện cha ông khai mở đất trời, dựng bản, dựng mường, gây dựng cuộc sống. Những câu chuyện ấy chứa đựng khát vọng chinh phục thiên nhiên, ý chí kiên cường và trí tuệ bền bỉ của cộng đồng người Mường từ buổi bình minh của lịch sử. Âm vang của sử thi sẽ được khơi dậy, để chúng ta thêm yêu, thêm tự hào và thêm trân trọng giá trị ngàn đời cha ông đã trao lại.

Đặc biệt, màn hát múa “Gặp nhau trong ngày hội” như lời nhắn gửi về hành trình trở về với cội nguồn, nơi các giá trị truyền thống được tôn vinh và lan tỏa. Người Mường khắp các bản làng được trở về bên nhau, cùng nhìn lại chặng đường gìn giữ bản sắc và hướng về tương lai, nơi văn hóa Mường sẽ được nâng niu và trao lại cho các thế hệ mai sau, như dòng suối mát chảy mãi giữa núi rừng.

BÍCH NGỌC - Ảnh: TUẤN MINH