Nằm trong khuôn khổ Ngày hội Văn hóa dân tộc Mường lần thứ II năm 2025, với chủ đề “Di sản văn hóa, du lịch xứ Thanh”, không gian trưng bày của người Mường tỉnh Thanh Hóa được tái hiện như một bức tranh toàn cảnh về văn hóa truyền thống và đời sống đương đại của đồng bào trong dòng chảy văn hóa Việt Nam.

Trong bức tranh đa sắc của 54 dân tộc anh em, người Mường xứ Thanh từ bao đời đã góp nên một mảng màu đặc biệt: mộc mạc mà đằm sâu, bền bỉ mà giàu sức sống. Tất cả những điều ấy hội tụ trong gian trưng bày, nơi những giá trị văn hóa truyền thống được chắt lọc, nâng niu và kể lại bằng ngôn ngữ của hiện vật, hình ảnh và câu chuyện đời thường.

Không gian trưng bày được bố cục hài hòa, sinh động với mô hình nhà sàn truyền thống, tranh, ảnh, nhạc cụ, trang phục… phản ánh một cách chân thực đời sống vật chất và tinh thần phong phú của người Mường Thanh Hóa. Mỗi hiện vật, mỗi bức ảnh, mỗi cuốn sách ở đây đều là một “mảnh ký ức sống”: kể về sự cần cù, sáng tạo trong lao động, về nếp nhà, nếp nghĩ, về khát vọng gìn giữ bản sắc trong nhịp sống mới hôm nay.

Không gian trưng bày của người Mường tỉnh Thanh Hóa

Bên cạnh đó, gian trưng bày còn là những hình ảnh giới thiệu đến với du khách những thành tựu nổi bật của đồng bào dân tộc Mường trong sản xuất, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; trong phát triển kinh tế – xã hội, giữ gìn an ninh quốc phòng, xây dựng đời sống văn hóa cộng đồng gắn với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”. Qua đó, người xem có thể cảm nhận rõ nét bước chuyển mình của miền đất giàu truyền thống trên hành trình hội nhập, vừa đổi thay, vừa nỗ lực gìn giữ những giá trị văn hóa bản sắc.

Một điểm nhấn đặc biệt trong không gian trưng bày là khu vực sản phẩm dệt thổ cẩm do nghệ nhân Phạm Thị Bảo cùng một số bà con địa phương phụ trách. Trung tâm của khu vực này là khung cửi – hình ảnh quen thuộc trong mỗi nếp nhà Mường, nơi từ đôi tay khéo léo của người phụ nữ Mường, những sợi chỉ thô mộc được “hóa thân” thành váy, áo, khăn và nhiều sản phẩm tinh xảo khác. Tất cả đều được dệt hoàn toàn thủ công, giữ nguyên đường nét, hoa văn truyền thống, thể hiện rõ gu thẩm mỹ, trí nhớ văn hóa và kỹ năng được truyền qua nhiều thế hệ.

Để tăng thêm sự phong phú cho trang phục Mường trong bối cảnh đời sống hiện đại, bà con còn phối hợp với một số đơn vị cung cấp các sản phẩm trang trí, trang sức, phụ kiện. Sự kết hợp này vừa đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ mới của du khách và giới trẻ, vừa mở rộng khả năng tiêu thụ sản phẩm, góp phần tăng thu nhập, để nghề dệt thổ cẩm không chỉ “sống” trong ký ức mà thực sự trở thành sinh kế bền vững.

Ngay tại khu vực thổ cẩm, hình ảnh cây bông được trưng bày trang trọng, thu hút sự chú ý của nhiều du khách. Cây bông được làm từ gỗ bấc, gồm nhiều tầng hoa lẻ – thường là 5, 7 hoặc 9 tầng, tùy thuộc vào quan niệm và vai trò của người “thầy” trong cộng đồng. Theo tín ngưỡng của người Mường, mỗi đứa trẻ khi sinh ra, ngoài cha mẹ cho thân xác, còn có “bà ậu” (bà mụ) ban vía. Mỗi “con mày” – tức mỗi đứa con tinh thần, con được bà ậu che chở – sẽ tương ứng với một cành bông trên cây. Cây bông càng nhiều cành, càng cao thì càng biểu trưng cho sự đông đủ con cháu, sự sung túc, đầm ấm trong cộng đồng.

Trong Lễ hội Pôồn Pôông – một trong những di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của người Mường Thanh Hóa – cây bông là vật trung tâm của lễ hội. Với người Mường, cây bông vừa mang ý nghĩa tâm linh, vừa là biểu tượng thẩm mỹ độc đáo của văn hóa Mường. Trong không gian lễ hội, con cháu cùng sum vầy, nhảy múa xung quanh cây bông, gửi gắm ước vọng đoàn kết, bình an, mùa màng tươi tốt, làm ăn phát đạt. Quan niệm cho rằng, cả người trong bản lẫn du khách phương xa nếu hòa mình vào vòng múa quanh cây bông sẽ được tiếp thêm may mắn, thuận lợi trong cuộc sống.

Không gian trưng bày còn giới thiệu sản phẩm OCOP đặc trưng – Trà thanh nhiệt Thạch Lập. Loại trà này được kết hợp từ lúa nếp hạt cau và hạt muồng, tận dụng lợi thế nguồn nước đầu nguồn trong mát, cùng điều kiện tự nhiên nhiều hang động, núi rừng của xứ Thanh để tạo nên sản phẩm thơm lành, giàu bản sắc. Bà con địa phương đang nỗ lực xây dựng Trà thanh nhiệt Thạch Lập không chỉ là sản phẩm OCOP, mà còn trở thành sản phẩm gắn với du lịch cộng đồng, để mỗi ngụm trà không chỉ giải nhiệt, mà còn là một trải nghiệm văn hóa, một “đặc sản tinh thần” của quê hương.

Ở một góc trưng bày khác, hình ảnh bếp củi – mô phỏng không gian bếp trong nhà sàn truyền thống – nhắc nhớ vai trò đặc biệt của bếp lửa trong đời sống người Mường. Với đồng bào, bếp củi là “linh hồn” của ngôi nhà. Trong lễ về nhà mới, bà ậu làm lễ cho con cháu, xua đuổi những điều không tốt và đón vía lành vào nhà, rồi chọn giờ đẹp để nhóm bếp mới. Bếp củi phải cháy liên tục trong ba ngày đầu tiên, như một nghi thức “an vía” cho ngôi nhà. Từ đó về sau, trong năm, khi chọn ngày làm việc lớn, người Mường luôn tránh trùng vào ngày nhóm bếp đầu tiên ấy. Những chi tiết tưởng nhỏ nhưng hàm chứa cả một hệ giá trị về gia đình, tổ ấm, về sự tôn trọng những quy ước thiêng liêng đã gắn bó với cộng đồng qua nhiều thế hệ.

Bà con người Mường chào đón du khách đến với không gian trưng bày văn hóa của tỉnh Thanh Hóa

Trong không gian trưng bày, hệ thống pano, hình ảnh, tư liệu về các loại hình văn hóa phi vật thể của Thanh Hóa cũng được giới thiệu ấn tượng. Nhiều di sản đã được Bộ VHTTDL ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia như: Lễ hội Pôồn Pôông; Hát sắc bùa của người Mường; Hát Xường giao duyên; Lễ hội Mường Khô; Lễ tục Kin Chiêng Bọoc Mạy (lễ hát múa ăn mừng dưới cây bông) của người Thái… Tất cả hòa quyện tạo nên bức tranh sinh động, tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời khẳng định sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước và chính quyền địa phương trong công tác bảo tồn, phát huy di sản văn hóa dân tộc Mường nói riêng, văn hóa các dân tộc thiểu số Thanh Hóa nói chung.

Với chủ đề “Di sản văn hóa, du lịch xứ Thanh”, không gian trưng bày đã phác họa một bức tranh tương đối toàn diện về kinh tế, văn hóa, xã hội, du lịch của đồng bào các dân tộc thiểu số xứ Thanh. Đây không chỉ là nơi để chiêm ngưỡng hiện vật, mà còn là hành trình kết nối – để mỗi người thêm hiểu, thêm yêu, thêm tự hào về bản sắc văn hóa Mường nói riêng và các dân tộc thiểu số Thanh Hóa nói chung. Đồng thời, không gian trưng bày là dịp để tôn vinh, quảng bá và lan tỏa những giá trị tốt đẹp của văn hóa Mường – như một minh chứng sinh động cho nỗ lực bảo tồn và phát huy di sản văn hóa các dân tộc thiểu số tỉnh Thanh Hóa dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quan tâm của các cấp chính quyền và sự đồng lòng của Nhân dân trên hành trình vươn tới tương lai.

THÁI AN - Ảnh: TUẤN MINH