Nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân là một trong số những nhạc sĩ trưởng thành sau năm 1975, luôn thể hiện một phong cách sáng tác khác biệt, khẳng định ngôn ngữ riêng của mình. Ông là nhạc sĩ kế thừa tinh hoa của dòng nhạc kinh điển bác học, đồng thời kết hợp với những yếu tố mang đậm âm hưởng âm nhạc dân gian để tác phẩm luôn mang bản sắc dân tộc. Khi đưa âm nhạc truyền thống vào tác phẩm khí nhạc mới, tác giả sẽ có cách vận dụng, xử lý và sáng tạo các tiết tấu, thang âm, điệu thức… để tạo ra những nét đặc trưng, bản sắc nghệ thuật riêng cho mỗi tác phẩm. Điều này đã trở thành nguyên tắc thẩm mỹ trong sáng tác của Đỗ Hồng Quân cũng như nhiều nhạc sĩ Việt Nam khác.

Xây dựng chủ đề sử dụng các nét giai điệu của làn điệu dân ca

Từ bao đời nay, những làn điệu dân ca luôn là nơi để gửi gắm tâm tư, tình cảm và phản ánh sâu sắc nhất đời sống tinh thần của mỗi người dân. Âm hưởng của những điệu dân ca luôn mang nét đặc trưng của mỗi dân tộc và vùng miền. Các bài dân ca vốn đã là những giai điệu đẹp, quen thuộc, gần gũi, dễ hiểu đối với người nghe, đồng thời cũng là nguồn cảm hứng sáng tạo cho nhiều nhạc sĩ. Chính vì vậy, khi những tác phẩm khí nhạc được khai thác và sáng tạo thông qua dân ca sẽ trở nên thân thuộc hơn với thính giả.

Trong các tác phẩm khí nhạc của nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, chủ đề âm nhạc cũng được hình thành từ những chất liệu quý báu đó. Ông khai thác bằng cách sử dụng môtip từ những làn điệu dân ca mang tính chất như dẫn đề vào một mạch cảm xúc. Những tác phẩm khí nhạc của nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân mà chúng tôi chọn lựa phân tích sử dụng thiên về dân ca Bắc Bộ và Nam Bộ.

Lấy ý tưởng từ bài Lý ngựa ô - dân ca Nam Bộ, tác giả đã xây dựng chủ đề trong concerto cho đàn bầu Sắc xuân. Giai điệu chủ đề biến tấu từ câu: “…Anh đưa nàng về dinh” này được xuất hiện ở dạng biến tấu trong giai đoạn 1 của phần 6, ô nhịp 330-331, do bè Gaohu (nhị 1) diễn tấu, mô phỏng lại giai điệu chủ đề chính của của tác phẩm.

Ngoài ra, bài dân ca còn trong chương III của tổ khúc giao hưởng Dáng rồng lên, ô nhịp 31-33, giai điệu chủ đề chơi xuất phát từ câu đầu tiên: “Khớp con ngựa ngựa ô…”. Giai điệu chính ban đầu do các bè nhạc cụ thuộc bộ gỗ và đồng kết hợp diễn tấu đó là Piccolo, Flute, Oboe và Trombe (in B) chơi, sau đó là sự đối đáp của bè Clarinet in B, Clarinet bass, Fagotte và Tromboni.

Để phát triển chất liệu chủ đề ở phần tiếp theo, trong nhịp 38-42, tác giả lại sử dụng tiếp câu tiếp theo của bài Lý ngựa ô dựa theo đường nét giai điệu của câu: “Anh tra khớp bạc, lục lạc đồng đen…”. Phần giai điệu có tính rộn ràng, kịch tính do bè Violon 1 và Violon 2 chơi, kết hợp với tiết tấu đảo phách ở bè đệm (bè Viola và Violoncello) cùng sự góp mặt của bộ gõ lại càng làm tăng thêm sự sôi động, gấp gáp. Tất cả như để diễn tả hình ảnh cuộc hành quân thần tốc đánh đuổi giặc ngoại xâm giải phóng thành Thăng Long của vua Quang Trung cùng các quân sĩ.

Cũng với chất liệu dân ca Nam Bộ, trong phần 2, ô nhịp 129-131 giao hưởng Rhapsodie Việt Nam, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân đã xây dựng chủ đề dựa trên bài Lý chiều chiều âm hưởng của chủ đề mang tính trữ tình.

Ngoài các làn điệu dân ca Nam Bộ, chủ đề trong các tác phẩm khí nhạc của nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân còn được xây dựng từ âm hưởng hoặc lấy nguyên gốc của dân ca quan họ Bắc Ninh. Ở tác phẩm Sắc xuân, ô nhịp 200-205 thuộc phần 4 của bài, xuất hiện một nét giai điệu tha thiết, được lấy âm hưởng từ bài dân ca Se chỉ luồn kim do 2 sáo là Bangdi và Qudi diễn tấu.

Trong tác phẩm Trổ một, ở phần B ô nhịp 95-108, tác giả đã sử dụng nguyên gốc nét giai điệu của bài dân ca Ba mươi sáu thứ chim để xây dựng chủ đề. Nét giai điệu này do kèn Oboe đảm nhiệm diễn tấu, tạo nên một âm thanh rất trong trẻo, giàu tình cảm.

Lối hát dân ca đối đáp, giao duyên - hát trống quân xuất hiện phổ biến ở vùng đồng bằng Bắc Bộ và trung du (từ Thanh Hóa trở ra). Trong chương II ô nhịp 25-31 của tác phẩm Tứ tấu đàn dây, Đỗ Hồng Quân đã xây dựng chủ đề do bè Violon 1 diễn tấu dựa trên âm hưởng của làn điệu hát trống quân nên mang đến tính chất âm nhạc dí dỏm, vui nhộn. Sau đó, ở chương III ô nhịp 15-20, tác giả khai thác âm hưởng của bài Inh lả ơi, dân ca Thái, nét giai điệu trong trẻo được chơi trên bè Viola.

Trong Rhapsodie Việt Nam, chủ đề cũng được tác giả phát triển từ các chất liệu âm nhạc của dân tộc thiểu số. Ở phần 3, chủ đề A giai điệu được xây dựng từ những bước nhảy quãng 7, quãng 8 đi xuống kết hợp với bước nhảy quãng 3 đi lên, đây là nét đặc trưng trong dân ca của người Mông. Giai điệu chủ đề này do Oboe I chơi, tạo nên một âm thanh trữ tình vọng lại giữa núi rừng, gần với những làn điệu để giao lưu tình cảm của người Mông. Tiếp đến, làn điệu của dân tộc Mông lại tiếp tục sử dụng để phát triển chủ đề mở đầu A trong phần 4. Ở đây, tác giả đã sử dụng âm điệu và tiết tấu trong điệu múa tập thể của dân tộc Mông, tính chất âm nhạc mang tính vũ khúc, linh hoạt, vui tươi.

 Để thể hiện sự phong phú, đa dạng về mặt khai thác yếu tố âm nhạc dân gian (thông qua quãng, tiết tấu, âm điệu) của nhiều vùng miền khác nhau trong việc phát triển chất liệu chủ đề ở Rhapsodie Việt Nam. Nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân một lần nữa lại sử dụng bộ gõ (Timpani) để mang lại âm hưởng dân ca Êđê đến cho người nghe trong chủ đề C của phần 4.

Đặc biệt hơn nữa, tác giả còn đưa đồng dao vào trong tác phẩm, như ở chủ đề mở đầu chương IV trong giao hưởng Dáng rồng lên, lấy cảm xúc từ trò chơi dân gian thời thơ ấu rồng rắn lên mây, tác giả đã viết lại môtip mô phỏng lại lời trong bài đồng dao: “Rồng rắn lên mây, có c