Văn hóa > Cổ truyền

Phú Thọ, mảnh đất cội nguồn, là vùng đất có bề dày lịch sử văn hóa, nơi lưu giữ, bảo tồn những kho tàng di sản mang đậm bản sắc dân tộc như hát xoan, hát ghẹo và các trò diễn xướng dân gian cùng cụm di tích đình, đền, chùa, miếu... Nơi đây có 2 di sản đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới: tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và xoan ghẹo. Trong kho tàng những di sản vật thể và phi vật thể đó phải kể đến các hình tượng nghệ thuật tiêu biểu được tìm thấy thời Hùng Vương gắn liền với các nền văn hóa Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun và Đông Sơn. Bài viết chỉ đề cập tới 3 trong nhiều hình tượng nghệ thuật tiêu biểu có giá trị cao về nghệ thuật tạo hình, hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Hùng Vương.

Trong thực tế, sự tôn vinh những vị tổ nghề là một việc làm phổ biến của người dân các làng nghề ở Việt Nam, ca ngợi những anh hùng lao động giỏi, tri ân đến những người đã có công gây dựng, phát triển ngành nghề. “Việc thần thánh hóa những người thợ thủ công tài giỏi, những ông tổ sư các nghề vốn là một đặc điểm phổ biến của truyền thuyết ở nhiều nước. Về ý nghĩa, nó thể hiện nguyện vọng của nhân dân muốn biểu dương, ca ngợi những thành quả lao động, lý tưởng hóa, nâng lên thành những mẫu mực đẹp đẽ. Nhưng riêng ở Việt Nam lại mang một màu sắc khác: đó là biểu hiện cao đẹp của truyền thống “tôn sư trọng đạo”, “uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ kẻ trồng cây”, truyền thống ghi nhớ công ơn của tổ tông, gần là ông bà, cha mẹ mình, xa hơn chung hơn là tổ tiên của dân tộc mình” (1). Tín ngưỡng thờ cúng tổ nghề có ảnh hưởng to lớn tới đời sống kinh tế xã hội, văn hóa của cộng đồng cư dân người Việt ở khu phố cổ Hà Nội trong xã hội truyền thống.

Lễ hội thờ mẫu tứ phủ là một trong những hoạt động tín ngưỡng đặc trưng của vùng châu thổ Bắc Bộ nước ta. Trước những biến đổi của xã hội, loại hình lễ hội độc đáo này đã chịu sự chi phối, tác động của nhiều nhân tố khác nhau, trong đó, nhân tố tôn giáo - tín ngưỡng, cộng đồng đã ảnh hướng mạnh mẽ tới bản chất, quy mô, cách thực hành nghi lễ… Và, lễ hội thờ mẫu tứ phủ ở phủ Dày, Nam Định không phải một ngoại lệ.

Xã Hải Thanh, huyện Tĩnh Gia xưa thuộc tổng Duyên La, huyện Ngọc Sơn, phủ Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa. Năm Duy Tân thứ 2 (1908) từ cấp phủ chuyển thành huyện trực thuộc tỉnh, huyện Ngọc Sơn đổi thành huyện Tĩnh Gia, tổng Duyên La đổi thành Tuần La, xã Hải Thanh thuộc tổng Tuần La, huyện Tĩnh Gia. Đến nay sau nhiều lần thay đổi xã Hải Thanh gồm có 7 thôn: Thượng Hải, Quang Minh, Xuân Tiến, Thanh Xuyên, Thanh Đông, Thanh Đình và Thanh Nam (1).

Hà Đông có lịch sử lâu đời, là vùng đất cổ xưa của đồng bằng Bắc Bộ. Các làng xã ở Hà Đông có bề dày lịch sử, văn hóa, mang đầy đủ đặc trưng của làng Việt truyền thống. Đó là sự phân tầng đẳng cấp sâu sắc trong các bộ phận dân cư, sự tồn tại vững bền các tập tục cổ truyền, tính tự trị, tự quản lâu đời trong làng xã. Bởi vậy, diện mạo của các làng xã ở Hà Đông có thể xem là tiêu biểu, điển hình cho vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Đồng Tháp là một tỉnh có nhiều di tích lịch sử văn hóa độc đáo, trong đó Khu di tích Gò Tháp ở huyện Tháp Mười mang đậm nét văn hóa đặc sắc của Nam Bộ. Hàng năm, tại đây có hai kỳ lễ hội truyền thống: lễ vía bà chúa Xứ và lễ tưởng niệm hai vị anh hùng dân tộc Thiên hộ Võ Duy Dương và Đốc binh Nguyễn Tấn Kiều đã thu hút hàng trăm nghìn lượt khách về Gò Tháp hành hương. Năm 1989, Khu di tích được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ VHTTDL) công nhận là Khu di tích cấp quốc gia và đến ngày 27-9-2012 được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt. Nơi đây chứa đựng nhiều giá trị văn hóa lịch sử vô cùng quý báu của dân tộc và nhân loại.

Lễ hội phủ Dày (1) gắn với tín ngưỡng thờ mẫu tứ phủ, xuất phát từ nhu cầu tâm linh của người Việt. Thông qua lễ hội, người dân vừa có ý thức về cội nguồn, vừa thể hiện mong muốn về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, sức khỏe dồi dào. Trong bối cảnh xã hội hiện nay, có nhiều lý do để con người đến với lễ hội, bên cạnh mặt tích cực cũng tồn tại những hiểu biết sai lệch về bản chất tín ngưỡng, dẫn đến việc thực hành nghi lễ mất đi tính thiêng, gây khó khăn cho công tác quản lý.

Trong các làng nghề thêu ren truyền thống ở xã Ninh Hải (Hoa Lư, Ninh Bình), làng Văn Lâm được cho là nơi phát tích, hội tụ đầy đủ nhất những tinh hoa của nghề thêu ren với những bàn tay vàng đã được Hiệp hội làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam công nhận. Đây là 1 trong 6 làng nghề truyền thống được nhận bằng, được Nhà nước hỗ trợ phát triển, nhằm đưa nghề thêu ren vươn ra xa hơn trong tương lai.

Trong các tài liệu nghiên cứu về người Dao ở Việt Nam, các học giả đều thừa nhận cấp sắc là nghi lễ đặc trưng văn hóa của người Dao, với ba cấp độ: 3 đèn, 7 đèn, 12 đèn. Tùy theo phát âm, mỗi nhóm Dao tại từng khu vực cư trú có những cách định danh khác nhau, có thể gọi cấp sắc 3 đèn là quá tăng, chấu đàng, phàm thoi...; cấp sắc 7 đèn là chấu say, chất phing tăng...; cấp sắc 12 đèn là tẩu sai, chiệp nhảy phing tăng... Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, lễ cấp sắc 12 đèn trong cộng đồng người Dao ở Việt Nam hiện còn rất ít nhóm đủ đảm bảo các điều kiện để tiến hành.