Người Cor sinh sống ở phía Tây Bắc tỉnh Quảng Ngãi là một trong những cư dân bản địa ở khu vực Trường Sơn - Tây Nguyên, dân tộc Cor mang nhiều nét văn hóa độc đáo đặc trưng của khu vực Trường Sơn - Tây Nguyên. Đến với Ngày hội Văn hóa các dân tộc Việt Nam tại tỉnh Quảng Trị, năm 2024, đồng bào dân tộc Cor tỉnh Quảng Ngãi đã giới thiệu tới công chúng một trong những lễ tết truyền thống đặc biệt của dân tộc mình đó là Tết Ngã rạ.

Già làng tổ chức họp dân làng và định ngày tổ chức Tết Ngã rạ

Hằng năm, cứ vào cuối tháng 10 hoặc đầu tháng 11 âm lịch, các gia đình người Cor bắt đầu thu hoạch lúa. Sau khi đã thu hoạch xong lúa trên rẫy, già làng tổ chức họp dân làng và định ngày tổ chức Tết Ngã rạ để tạ ơn ông bà tổ tiên, thần linh đã phù hộ cho làm ăn khấm khá, cuộc sống an lành. Gọi là “ngã rạ” vì khi đó lúa ngoài đồng đã chín ngã, người dân đã thu hoạch xong, đất nương rẫy chỉ còn lại rơm rạ, đốt rẫy chuẩn bị vụ sau. Tết Ngã rạ là tổng kết một mùa lúa, tạ ơn thần linh và là dịp để mọi người trong làng gặp gỡ, vui chơi sau những tháng ngày lao động vất vả. Tết Ngã rạ được diễn ra trong hai ngày gồm hai phần chính là lễ và hội. Kết thúc phần lễ, già trẻ, trai gái người Cor trong trang phục truyền thống đắm chìm với không gian rộn ràng của ngày hội Tết Ngã rạ. Tất cả quây quần bên cây nêu cao vút, dựng giữa sân làng. Dân làng cùng nhau nhảy múa, hòa nhịp cùng tiếng trống, tiếng chiêng rộn vang khắp núi rừng. Xen kẽ trong phần hội của Tết Ngã rạ là những cuộc tranh tài đẩy gậy, bắn nỏ, đấu chiêng...

Vào ngày thứ nhất, dân làng tổ chức đi lấy lúa thiêng trên rẫy về làm lễ cúng thần - đây là nghi lễ đầu tiên của Tết ngã rạ. Già làng là người đi lấy lúa thiêng đầu tiên, sau đó báo hiệu cho các gia đình khác trong bản tiếp tục tiến hành lên rẫy lấy lúa thiêng...

Buổi chiều, các chị, các mẹ quây quần bên nhau làm bánh lá đót (gói bằng lá đót), bánh lá tốp (gói bằng lá tốp) và bánh ống (giống như cơm lam, gạo nếp bỏ vào ống nứa, để lên bếp nướng). Vừa làm, họ cùng nhau hát những điệu dân ca quen thuộc của dân tộc mình. Cánh đàn ông trong làng thì đan vỉ, để bày lễ vật dâng cúng... Đêm đó, cả làng không ai ngủ, các chị, các mẹ lo chuẩn bị đồ trang sức, áo quần cho cả gia đình, để ngày mai tinh tươm đón Tết.

Già làng thực hiện nghi lễ cúng thần linh trong Tết Ngã rạ

Ngày thứ hai, từ sáng tinh mơ, không ai bảo ai, những người đàn ông trong làng đều thức dậy để chuẩn bị lễ cúng các thần linh. Theo quan niệm của người Cor, trong cuộc sống con người phải trải qua nhiều trắc trở, rủi ro, nên cuối mùa rẫy phải khấn trời, thần linh, tổ tiên để được cứu giúp, trừ giải những oan trái, bất hạnh, ban cho nhiều điều may mắn.

Lễ cúng đầu tiên là cúng Nữ thần diễn ra vào 4 giờ sáng. Lễ vật gồm chim, thú rừng mà trong năm người dân săn bắt được treo gác bếp cho khô, chờ đến Tết Ngã rạ. Lễ vật được bày trên lá chuối rừng, chén rượu cúng cũng được làm từ lá chuối, không có bất cứ thứ gì đựng đồ cúng làm bằng vật dụng gia đình hằng ngày, ngoại trừ chai đựng rượu.

Lễ cúng Nam thần diễn ra sau đó, với lễ vật cúng là heo, gà còn sống. Cúng xong, vật cúng được đem đi làm thịt, luộc chín để làm lễ cúng tổng thể: Cúng các thần và ông bà tổ tiên... Sau khi cúng xong, gia chủ lấy lễ vật đã cúng cho người nhà ăn phép, mời bà con dân làng đến cùng nhau ăn uống, chúc nhau năm mới nhiều may mắn. Tối đó, chủ các gia đình sẽ tập trung về nhà già làng để làm lễ cúng ma ga-ru. Ma ga-ru là loại ma tốt, không phải giống những loại ma phá hoại con người, nên lễ thức này người ta gọi là “cúng đổi ma”. Mỗi chủ gia đình sẽ đem theo các loại bánh của gia đình mình đến góp vào lễ cúng. Các chủ gia đình cũng mang chân gà đã cúng trong các lễ trước đó ở gia đình mình đến để già làng xem giúp điềm báo tốt xấu thế nào trong năm sau. Sau khi mọi người tề tựu đông đủ, già làng sẽ cúng xin phép thần linh cho làm vụ mùa sau. Sau lễ cúng, mọi người kéo nhau về nhà già làng để uống rượu phép.

Kết thúc phần lễ, già trẻ, trai gái trong làng xúng xính áo quần tham dự phần hội của Tết Ngã rạ

Kết thúc phần lễ, già trẻ, trai gái trong làng xúng xính áo quần tham dự phần hội của Tết Ngã rạ, với các trò chơi dân gian: đẩy gậy, bắn nỏ, đấu chiêng... Không chỉ là thi thố tài năng, vừa đấu họ vừa truyền cho nhau ánh mắt, nụ cười thân thiện. Các chị, các mẹ được dịp vỗ tay cổ vũ không ngớt. Còn các già làng - những người có mặt sớm nhất xem các trận thi đấu, theo dõi rất tỉ mỉ từng thao tác, để đóng góp cho con cháu mình, mong Tết Ngã rạ năm sau chúng thi đấu hay hơn. Phần đấu chiêng thi cuối cùng. Những chàng trai trẻ của làng sẽ được chọn thi đấu. Tiếng chiêng rộn rã xen lẫn tiếng hò vang tạo thành không khí tưng bừng, nhộn nhịp rung động cả núi rừng.

Trong bối cảnh hội nhập, giao thoa văn hóa diễn ra sôi động như hiện nay, để bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số không bị mai một, các cấp, ngành, địa phương và bản thân mỗi người dân cần chủ động, có ý thức nỗ lực bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình.

MẠNH QUẢNG - Ảnh: TUẤN MINH